2024-08-02 14:18 aktualizacja: 2024-08-03, 10:14
"Most szpiegów" łączący Poczdam i Berlin. Fot. PAP/EPA/RALF HIRSCHBERGER
W Ankarze odbyła się w czwartek największa od czasów zimnej wojny wymiana więźniów Rosji i krajów Zachodu, która objęła 24 osoby i dwoje dzieci - podkreślają agencje. Poniżej najważniejsze wymiany szpiegów i więźniów między ZSRR, Rosją i USA od 1962 roku.
Czwartkowa akcja objęła osoby więzione w siedmiu krajach, w tym w Polsce, oraz dwoje dzieci - przypomniała turecka agencja Anatolia.
Seria wymian agentów i więźniów pomiędzy blokiem wschodnim a zachodnim zaczęła się w lutym 1962 roku na moście Glienicke, nazwanym przez dziennikarzy "mostem szpiegów" i oddzielającym Berlin Wschodni od Zachodniego. Rosyjski szpieg William August Fisher, działający pod pseudonimem Rudolf Abel, przeszedł przez most w kierunku wschodnim, a amerykański pilot Gary Powers, aresztowany w Związku Radzieckim, minął go idąc w kierunku Niemiec Zachodnich.
Abel, urodzony w Wielkiej Brytanii oficer radzieckiego wywiadu, pracował dla KGB w Nowym Jorku. Odsiedział cztery lata z 30-letniego wyroku, zanim został wymieniony. Powers pilotował samolot szpiegowski U-2, który został zestrzelony w 1960 roku nad Jekaterynburgiem, który w czasach Związku Radzieckiego nosił nazwę Swierdłowsk na Uralu w Rosji. Pilot wyskoczył na spadochronie, ale został schwytanym i skazany za szpiegostwo na trzy lata więzienia i siedem lat ciężkich robót.
W czerwcu 1985 roku w ramach największej w historii wymiany szpiegów Marian Zacharski, były oficer polskiego wywiadu skazany za działalność wymierzoną w Stany Zjednoczone, został wymieniony wraz z trzema innymi agentami bloku wschodniego na 23 obywateli państw zachodnich więzionych za szpiegostwo w krajach Układu Warszawskiego. Do wymiany, która odbyła się także na moście Glienicke, doszło po trzech latach negocjacji.
Już rok później, w 1986 roku, znów na "Moście Szpiegów" radziecki dysydent żydowskiego pochodzenia Natan Szaranski oraz trzech zachodnich szpiegów zostali wymienieni między innymi na agentów będących obywatelami Czechosłowacji, Karla i Hanę Koecherów i polskiego szpiega Jerzego Kaczmarka. Szaranski, pierwszy więzień polityczny uwolniony przez ówczesnego przywódcę ZSRR Michaiła Gorbaczowa, spędził dziewięć lat w więzieniu pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Stanów Zjednoczonych.
Tego samego roku, we wrześniu, doszło również do uwolnienia Nicholasa Daniloffa, amerykańskiego dziennikarza, aresztowanego w ZSRR pod zarzutem szpiegostwa na rzecz USA. Daniloff został skazany na niecały miesiąc więzienia, zanim pozwolono mu wylecieć ze Związku Radzieckiego bez sprawy sądowej. Administracja Reagana uważała, że Daniloff został aresztowany w odwecie za zatrzymanie trzy dni wcześniej w Nowym Jorku Giennadija Zacharowa, pracownika radzieckiej misji przy ONZ.
W 2010 roku doszło do kolejnej dużej wymiany pomiędzy USA a Rosją, w ramach której dziesięciu rosyjskich agentów przetrzymywanych w USA wymieniono na czterech więźniów przetrzymywanych w Rosji. Do transakcji doszło w Wiedniu, na płycie międzynarodowego lotniska. Jedną z wymienionych wtedy osób był Siergiej Skripal, pułkownik rosyjskiej Służby Wywiadu Wojskowego (GRU), skazany za zdradę stanu w związku ze współpracą z wywiadem Wielkiej Brytanii. Skripal i jego córka Julia stali się później ofiarami nieudanego zamachu przez otrucie w Salisbury w Anglii w 2018 roku.
W 2019 roku Trevor Reed, były żołnierz amerykańskiej piechoty morskiej, został aresztowany w Rosji za napaść na funkcjonariusza policji; podczas dochodzenia zaprzeczał oskarżeniom, jednak bezskutecznie. Został zwolniony w kwietniu 2022 roku, dwa miesiące po rosyjskiej inwazji na Ukrainę, za Konstantina Jaroszenko, rosyjskiego pilota, który odbywał karę więzienia w USA za przemyt narkotyków. Do wymiany doszło w Turcji. W 2023 roku Reed wstąpił do sił zbrojnych Ukrainy, by bronić jej przed rosyjską inwazją.
Niecały rok po zwolnieniu Reeda gwiazda amerykańskiej koszykówki Brittney Griner, oskarżona przez Rosjan o przemyt narkotyków, została wymieniona na słynnego rosyjskiego handlarza bronią Wiktora Buta więzionego w USA. Wymiana nastąpiła na lotnisku Batin w Abu Zabi.
Obecnie głównym miejscem wymiany jeńców, więźniów i szpiegów jest Turcja, która pomimo przynależności do NATO jest uznawana za kraj neutralny. Gdy w maju 2022 roku obrońcy Mariupola znaleźli się w niewoli, dzięki negocjacjom ukraińsko-rosyjskim trafili do Turcji, a rok później prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski po wizycie w Ankarze zabrał ich do ojczyzny.
W listopadzie 2022 roku, również w Ankarze, dyrektor CIA William Burns spotkał się z szefem rosyjskiej Służby Wywiadu Zagranicznego Siergiejem Naryszkinem. W Turcji zorganizowano ponadto w 2022 roku najważniejsze - jak dotąd - negocjacje rosyjsko-ukraińskie.
Wojciech Łobodziński (PAP)
ał/
