Polskie flisactwo na Reprezentatywnej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO

„Nasze polskie dziedzictwo kulturowe, niezwykle bogate i cenne ponownie zostało docenione na forum UNESCO. To dla nas ogromny zaszczyt, ale także radość i powód do dumy” – powiedział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński, odnosząc się do decyzji o wpisie flisactwa na listę UNESCO, podjętej przez Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas 17. sesji w Rabacie w Maroku.

Wniosek o wpis flisactwa na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości złożyło do UNESCO w marcu 2021 r. sześć państw – Polska, Austria, Czechy, Niemcy, Łotwa i Hiszpania. Prace nad wnioskiem, koordynowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, trwały ponad dwa lata.

Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w uzasadnieniu decyzji o wpisie pochwalił wnioskodawców, podkreślając przykładną współpracę państw składających wspólny wniosek oraz ogromne zaangażowanie wspólnot i depozytariuszy w cały proces przygotowywania nominacji, a także działania na rzecz ochrony i przekazu tradycji.

W ostatnich latach na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO wpisano: szopkarstwo krakowskie, kulturę bartniczą, sokolnictwo, dywany kwiatowe. Flisactwo jest już piątym polskim wpisem na listę UNESCO w zakresie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Polskie flisactwo

W Polsce flisactwo ma długą historię i bogatą tradycję na ziemiach województwa podkarpackiego, kultywowaną obecnie m.in. przez flisaków z Ulanowa, skupionych w Bractwie Flisackim p.w. św. Barbary, depozytariuszy wpisu.

Ulanów, leżący u ujścia Tanwi do Sanu, jest od XVI wieku znaczącym ośrodkiem flisackim. To tam naprawiano i budowano tratwy, szkolono flisaków, którzy potem prowadzili spławy Sanem, Wieprzem, Bugiem, Narwią i Wisłą do Torunia, Grudziądza i Gdańska. Z Ulanowa do Gdańska spławiano przede wszystkim drewno, nieco rzadziej zboże. Przed każdą wyprawą w Ulanowie budowano tratwy, które do ujścia Sanu do Wisły płynęły jednym pasem. Potem łączyły się w cztery. Po zakończonym transporcie z Gdańska do Ulanowa flisacy wracali pieszo. Po powrocie do rodzinnego miasta nie od razu mogli spotkać się z bliskimi, gdyż czekała ich dwutygodniowa kwarantanna.

Współcześnie Bractwo Flisackie z Ulanowa w swoich działaniach nawiązuje do tradycji flisackich i dąży do rozwijania i kultywowania form tegoż dziedzictwa w lokalnej społeczności. Bractwo prowadzi spławy rzekami Sanem, Wisłą, Odrą i Wartą. Najdłuższa trasa wynosi 700 km od Ulanowa do Gdańska.

Przez cały miesiąc flisacy żyją i mieszkają na tratwie. Kultywowane tradycje flisackie obejmują również wiele innych elementów dziedzictwa niematerialnego takich jak: gwara, nazewnictwo, pieśni czy obrzędy flisackie. Szczególnie widowiskowy jest obrzęd promowania nowych adeptów na flisaków zwyczajnych lub honorowych. Odbywa się to zgodnie z tradycją na tratwie i jest nazywana chrztem frycowym.

W 2014 r. flisactwo zostało wpisane na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Lista reprezentatywna jest wykazem praktyk i zjawisk z całego świata, które pomagają ukazać różnorodność dziedzictwa niematerialnego i podnieść świadomość społeczeństwa na temat jego znaczenia. Wpisów na listę dokonuje Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas corocznych obrad. Wnioski oceniane są pod kątem zgodności z kryteriami wpisu opracowanymi przez UNESCO na mocy standardów Konwencji.

Niematerialne dziedzictwo kulturowe oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności, jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową, które wspólnoty, grupy i w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego. To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i ich historią oraz zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz ludzkiej kreatywności.

Ratyfikowana przez Polskę Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 r. nakłada na państwa-strony obowiązek inwentaryzacji przejawów tego dziedzictwa znajdujących się na ich terytoriach zgodnie z zaleceniami i standardami Konwencji. Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego ma charakter informacyjny i stanowi realizację tego wymogu poprzez dokumentację żywego niematerialnego dziedzictwa naszego kraju. (PAP)

autor: Maciej Replewicz

kw/