Historyczne referenda III RP. O czym decydowali Polacy?

W czwartek prezes PiS Jarosław Kaczyński oświadczył w Sejmie, że kwestia relokacji migrantów w Unii Europejskiej musi być przedmiotem referendum. Liderzy opozycji krytycznie odnieśli się do tej propozycji. Przewodniczący klubu KO Borys Budka ocenił, że Kaczyński w desperacji chwyta się antyimigranckiej brzytwy, a według szefa klubu Lewicy Krzysztofa Gawkowskiego, prezesowi PiS "pali się grunt pod nogami" i szuka on nowych tematów zastępczych. Negatywnie o postulacie Kaczyńskiego wypowiedzieli się też m.in. przedstawiciele Polski 2050 i PSL.

Kiedy referendum?

Głosy parlamentarzystów są jednak niezbędne do zorganizowania referendum ogólnokrajowego w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Zgodnie z art. 125 konstytucji, referendum takie ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub prezydent za zgodą Senatu, wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Zasady przeprowadzania referendum określone są także w ustawie o referendum ogólnokrajowym. Zgodnie z nią Sejm może postanowić o poddaniu pod referendum określonej sprawy z własnej inicjatywy, a także na wniosek Senatu, rządu lub grupy 500 tys. obywateli uprawnionych do udziału w referendum. Co istotne we wniosku o zarządzenie referendum powinny znaleźć się propozycje pytań lub wariantów rozwiązania w sprawie poddanej pod referendum. Ostatecznie treść pytań lub wariantów ustala Sejm w uchwale o zarządzeniu referendum.

Z kolei jeśli to prezydent zarządza referendum to powinien on przekazać Senatowi projekt postanowienia o referendum z treścią pytań lub wariantów rozwiązania oraz terminem jego przeprowadzenia. Senat ma następnie 14 dni na podjęcie uchwały w sprawie wyrażenia zgody na referendum.

Referendum ogólnokrajowe w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa jest ważne, tzn. jego wynik jest wiążący, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Ostatecznie ważność referendum ogólnokrajowego stwierdza Sąd Najwyższy.

Pięć ogólnopolskich referendów

Po 1989 r. Polacy wyrażali swoją wolę w pięciu referendach ogólnokrajowych: uwłaszczeniowym, prywatyzacyjnym, w sprawie przyjęcia konstytucji, wejścia Polski do UE oraz w sprawie JOW-ów, finansowania partii i prawa podatkowego.

18 lutego 1996 roku odbyły się dwa referenda: o powszechnym uwłaszczeniu obywateli (zarządzone przez ówczesnego prezydenta Lecha Wałęsę) i tzw. prywatyzacyjne - o niektórych kierunkach wykorzystania majątku państwowego (zarządzone przez Sejm). Oba ze względu na zbyt niską frekwencję okazały się niewiążące.

Kolejnym referendum było referendum konstytucyjne, które odbyło się 25 maja 1997 r. Zarządził je ówczesny prezydent Aleksander Kwaśniewski w dniu, w którym Zgromadzenie Narodowe przyjęło ustawę zasadniczą. W referendum konstytucyjnym nie ma wymogu co najmniej 50-procentowej frekwencji. Liczy się zwykła większość głosów, zatem to referendum było rozstrzygające, mimo że wzięło w nim udział 42,86 proc. uprawnionych. Za przyjęciem konstytucji opowiedziało się 52,71 proc. głosujących, przeciwko było 45,89 proc. głosujących.

W czerwcu 2003 r. Polacy decydowali, czy chcą, by Polska przystąpiła do Unii Europejskiej. Formalnie było to referendum w sprawie wyrażania zgody na ratyfikację unijnego traktatu dotyczącego wejście Polski do Unii (traktat został podpisany w kwietniu 2003 roku w Atenach). Taki tryb ratyfikacji traktatu wybrał Sejm. Frekwencja wyniosła 58,85 proc.; referendum było wiążące. Za wejściem Polski do UE opowiedziało się 77,45 proc. głosujących, przeciwko było 22,55 proc.

Ostatnie referendum przeprowadzone zostało 6 września 2015 r. Polacy wypowiedzieli się w nim w sprawie jednomandatowych okręgów wyborczych, finansowania partii i zasady dotyczącej prawa podatkowego. Referendum zarządził prezydent Bronisław Komorowski za zgodą Senatu. Frekwencja wyniosła w nim jedynie 7,80 proc., co oznacza, że było niewiążące. (PAP)

autor: Mateusz Mikowski

kw/