2019-05-09 12:21 aktualizacja: 2019-06-16, 15:38
Pasieka na dachu Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Fot. PAP/Andrzej Grygiel
Pszczoły żyjące w ścisłym centrum Katowic – na dachu Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego – wytworzyły więcej miodu niż ich siostry w tradycyjnej pasiece na wsi. Nie było różnic pod względem czystości między miodem wiejskim i „aglomeracyjnym”.
To wyniki badań prowadzonych przez naukowców z tej katowickiej uczelni.
Ponad półtora roku temu na dachu położonego w pobliżu ruchliwych miejskich arterii Wydziału Prawa i Administracji UŚ umieszczono sześć uli. Naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego postanowili zbadać m.in. wpływ środowiska miejskiego i związanych z nim czynników stresogennych na funkcjonowanie pszczół. Na potrzeby eksperymentu naukowego w tym samym czasie powstała druga, tradycyjna pasieka w przestrzeni wiejskiej oddalonej około 100 km od Katowic. Naukowcy obserwują funkcjonowanie obu spokrewnionych rojów i porównują, jak sobie radzą w środowisku miejskim i wiejskim.
Obawiali się m.in. o to, czy w sercu Katowic pszczoły znajdą dość pożywienia. Okazało się, że owady świetnie sobie poradziły, w najbliższej okolicy rośnie bowiem wiele gatunków roślin miododajnych, np. Muzeum Śląskie programowo nasadza obok swojej siedziby rośliny miododajne. "Kiedy porównywaliśmy ilość zgromadzonego pyłku i nektaru w katowickich ulach do tego, który zebrały ich siostry w pasiece tradycyjnej, okazało się, że pszczoły miejskie potrafiły pozyskać prawie dwukrotnie więcej pożywienia, a co za tym idzie, wyprodukować także więcej miodu. To było zaskakujące odkrycie" – powiedział w środę mgr Łukasz Nicewicz.
"Wczesną wiosną można się było zachwycać miodem z wierzb rosnących nad Rawą. Potem pszczoły produkowały miód z lipy z okolicznych parków z domieszką kocimiętki z terenów Muzeum Śląskiego. Akurat ten miód lipowy miał bardzo interesujący, lekko ziołowy posmak. Na koniec nieliczni mogli spróbować jeszcze miodu spadziowego" – dodał doktorant.
Ponieważ pasieka jest zlokalizowana w zanieczyszczonym środowisku miejskim, zarówno miód, jak i pyłek pszczeli zostały przebadane pod kątem obecności ołowiu, kadmu, a także mikroelemntów – cynku i miedzi. Dotychczasowe wyniki wykazują, że miód z uniwersyteckich uli nie różni się pod względem czystości od produktu z pasieki tradycyjnej.
Naukowcy zwracają uwagę na inne ważne aspekty, które mają wpływ na funkcjonowanie pszczół i pokazują, jakim wyzwaniem dla owadów może okazać się miejska przestrzeń. Analizy z wykorzystaniem biomarkerów stresu pokazały m.in., że uniwersyteckie pszczoły doświadczają więcej czynników uznawanych za stresogenne niż owady żyjące w pasiece kontrolnej. Oznacza to, że w organizmach pszczół żyjących w kampusie UŚ wytwarzanych jest więcej mechanizmów obronnych przed uszkodzeniami DNA wynikającymi na przykład z obecności jonów metali ciężkich w środowisku.
"W tym przypadku mamy do czynienia ze zjawiskiem kompensacji. Z jednej strony można mówić o występującym w mieście zjawisku multistresu, na który składa się wiele czynników stresogennych, działających jednak na niskim poziomie. O ile każdy z nich, rozpatrywany oddzielnie, nie ma istotnego wpływu na funkcjonowanie żywego organizmu, o tyle skumulowane i działające w dłuższym czasie - przez całe życie pszczoły - oddziałują już w sposób znaczący. Z drugiej strony – są takie aspekty, które wynagradzają ów miejski stres" – wyjaśnił prof. Mirosław Nakonieczny. Takimi czynnikami rekompensującymi mogą być większa dostępność pokarmu oraz mniejsza liczba wyspecjalizowanych drapieżców polujących na pszczoły.
Celem kolejnych badań, których podjęła się dr Agata Bednarek, było sprawdzenie, które osobniki lepiej radzą sobie z odnajdowaniem pokarmu. W tej "konkurencji" przodują owady żyjące w tradycyjnej pasiece. Naukowcy tłumaczą ten wynik trudniejszym i okresowym dostępem do roślin miododajnych na wsi - tamtejsze pszczoły muszą umieć lepiej szukać.
Sprawdzano również umiejętność orientowania się w przestrzeni i zapamiętywania drogi do ula. Bieglejsze okazały się w tym pszczoły żyjące w mieście. "Spójrzmy na przestrzenny rozkład Katowic. Jest to skomplikowana architektura pełna licznych przeszkód z perspektywy małych owadów. Wyobraźmy sobie, ile korytarzy i labiryntów muszą pokonać, aby dotrzeć na przykład w okolice Biblioteki Śląskiej… Tak doskonalą swoją pamięć" – powiedział Łukasz Nicewicz.
Pomysłodawcami utworzenia pasieki byli doktorant mgr Łukasz Nicewicz oraz dr Agata Bednarek z Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska UŚ, a opiekę nad przedsięwzięciem sprawują prof. Mirosław Nakonieczny - kierownik Katedry Fizjologii Zwierząt i Ekotoksykologii UŚ, oraz pracująca w tej katedrze dr hab. Alina Kafel. (PAP)
autorka: Anna Gumułka
lun/ agt/
