2024-12-09 11:05 aktualizacja: 2024-12-10, 13:17
Syria przez ponad pół wieku znajdowała się pod rządami Asadów. W 1970 r. w wyniku puczu wojskowego do władzy doszedł Hafiz al-Asad, 8 grudnia 2024 jego syn – Baszszar Hafiz al-Asad uciekł, gdy do stolicy kraju weszły zbrojne oddziały jego przeciwników.
Utworzona z części dawnej tureckiej prowincji po I wojnie światowej, a w trakcie II wojny światowej ogłoszona niepodległym państwem Syria przez ponad pół wieku rządzona była przez dwie osoby. W listopadzie 1970 r. w wyniku puczu wojskowego władzę zdobył Hafiz al-Asad i sprawował ją aż do śmierci w 2000 r. Rządzący po nim syn, Baszszar Hafiz al-Asad, w nocy z soboty na niedzielę (7/8 grudnia) uciekł, gdy do Damaszku weszły zbrojne oddziały jego przeciwników.
Hafiz al-Asad był wojskowym i angażował się w politykę od lat szkolnych. Zdobycie władzy zawdzięczał w znacznym stopniu sobie – zarówno zdolnościom jak i bezwzględności wobec przeciwników. Dzięki tym cechom przez trzy dekady sprawowania rządów jego pozycja właściwie ani razu nie była zagrożona, choć zmieniał zarówno politykę wewnętrzną jak i zagraniczną.
Baszszar Hafiz al-Asad, który objął władzę w Syrii w 2000 r. po śmierci swojego ojca, pod wieloma względami w ogóle go nie przypominał. Do objęcia rządów przygotowywano jego starszego brata - Basila, ale ten w 1994 r. zginął w wypadku samochodowym. Dopiero wtedy Baszszar Hafiz al-Asad, wykształcony na Zachodzie lekarz okulista, zaczął być brany pod uwagę przez al-Asada – ojca pod uwagę jako spadkobierca. Choć formalnie o tym, kto ma rządzić w Syrii rozstrzygają powszechne wybory, to w praktyce od wielu lat decydowało o tym wojsko, a kontrolę nad nim przez ponad pół wieku sprawowali Asadowie.
Urodzony w 1930 r. Hafiz al-Asad doszedł do władzy w wyniku bezkrwawego puczu wojskowego w nocy z 12 na 13 listopada 1970 r. Drogę do rządów rozpoczął siedem lat wcześniej, jako najmłodszy reprezentant kierownictwa Partii Socjalistycznego Odrodzenia Arabskiego (Baas), której program był mieszanką nacjonalizmu i socjalizmu. W marcu 1963 r. działalność wszystkich innych partii z wyjątkiem Baas została w Syrii zakazana, a Al-Asad wkrótce potem został szefem lotnictwa wojskowego (sam był pilotem), a następnie ministrem obrony. Korzystał ze sporów między cywilnymi i wojskowymi przedstawicielami swojej partii. Pełnię władzy przejął w 1970 r. Syria pod jego rządami stała się jednym z kluczowych państw na Bliskim Wschodzie.
Al-Asad podobnie jak inni przywódcy krajów arabskich prowadził politykę antyizraelską, ale w odróżnieniu od wielu pozostałych zdawał sobie sprawę z tego, że „zepchnięcie Izraela do morza” – sztandarowy cel tych krajów nie jest możliwy do osiągnięcia. Przykładem tego pragmatyzmu Al-Asada była w pewnym stopniu tzw. wojna Jom Kipur z 1973 r. Wspólnie z Egiptem Anwara Sadata Syria dokonała wtedy zaskakującego ataku na Izrael. Al-Asad ogłosił swoje zwycięstwo, choć udało się mu odzyskać ledwie 10 proc. zajętych w 1967 r. przez Izrael wzgórz Golan. Dążąc do wzmocnienia sił zbrojnych Al-Asad oparł się głównie na Związku Radzieckim.
Okazją do wzmocnienia międzynarodowej pozycji Syrii stała się wojna domowa, która w 1976 r. wybuchła w Libanie. Al-Asad wysłał tam swoje wojsko i początkowo poparł prawicowe organizacje chrześcijańskie, a zwalczał Organizację Wyzwolenia Palestyny Jasira Arafata. Kiedy jednak do tego konfliktu włączył się Izrael, Al-Asad zmienił front. Zapoczątkowało to długotrwałą wojnę, w rezultacie której Liban znalazł się w syryjskiej strefie wpływów.
Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych musiał się zmierzyć z serią ataków, za którymi stały skrajne organizacje islamistyczne, m.in. Bracia Muzułmanie. W 1980 r. o mało nie zginął w zamachu (ochroniarz, który go uratował zginął). W odwecie zaostrzył politykę – w więzieniu w Palmyrze wymordowanych zostało kilkuset osadzonych tam islamistów. Dwa lata później (w lutym 1982 r.) wysłane przez Al-Asada wojsko krwawo spacyfikowało opanowane przez islamistów miasto Hama. Według różnych źródeł zginęło w tym mieście nawet 25 tys. osób.
Pod rządami Al-Asada Syria modernizowała się. Wprowadzono powszechną edukację, a dzięki budowie tamy i elektrowni wodnej na Eufracie udało się zelektryfikować większość kraju. Pierwsza dekada rządów Baszszara al-Asada nie zapowiadała większych zmian.
Wiosną 2011 r. rozpoczęły się tam jednak protesty, do których ludzi zachęciło powodzenie „arabskiej wiosny” w Tunezji i Egipcie. Baszszar al-Asad nakazał wojsku brutalne stłumienie demonstracji, co tylko zaogniło sytuację. Od lutego 2012 r. reżim w Damaszku znalazł się w międzynarodowej izolacji (z wyjątkiem Rosji i Chin). Stało się tak po ataku rakietowym wojsk rządowych na zbuntowane miasto Hims. Wojna domowa i związany z tym chaos spowodował masową ucieczkę setek tysięcy syryjskich cywilów za granicę.
W połowie 2012 r. Al-Asad kontrolował tylko niewielką część kraju. Nad pozostałymi władzę sprawowały wojska tzw. Państwa Islamskiego i Syryjskich Sił Demokratycznych. Tereny na pograniczu z Turcją w pewnym momencie znalazły się z kolei pod kontrolą domagających się własnego państwa (a przynajmniej autonomii) Kurdów. Sytuacja zaczęła się zmieniać na korzyść Al-Asada m.in. za sprawą coraz większego zaangażowania militarnego i politycznego Rosji. W lipcu 2012 r. podległe Al-Asadowi wojsko wyparło rebeliantów z Damaszku, używając m.in. artylerii i lotnictwa.
Ofensywa sił islamistycznych z listopada 2024 r. była zaskoczeniem dla większości ekspertów obserwujących konflikt w Syrii. (PAP)
Józef Krzyk
jkrz/ amac/ sma/
