2024-08-31 09:50 aktualizacja: 2024-08-31, 14:56
Wystawa zaprezentowana w ramach uroczystości upamiętniającej działaczy NSZZ "Solidarność" oraz więźniów politycznych okresu stanu wojennego. (Warszawa 2023). Fot. PAP/Fot. PAP/ Albert Zawada
W sierpniu 1980 r. po raz pierwszy w dziejach PRL władze zdecydowały się na dialog ze społeczeństwem. Skala sprzeciwu zmusiła je do zgody na powołanie niezależnego ruchu związkowego. Podpisanie porozumienia gdańskiego i powstanie „Solidarności” uruchomiły nieznaną wcześniej aktywność społeczną.
1 lipca 1980 r.
Rządząca PRL ekipa Edwarda Gierka wprowadziła podwyżki cen niektórych gatunków mięsa i wędlin, oficjalnie przedstawiane jako „rozszerzenie sprzedaży komercyjnej”; podwyżki nie ominęły zakładowych bufetów i stołówek. Wybuch strajków m.in. w WSK PZL-Mielec, POMET w Poznaniu i Transbud w Tarnobrzegu.
3 lipca
Komitet Samoobrony Społecznej „KOR” przestrzegł przed „takimi formami protestu, które mogą być wykorzystane przez władze”. Postulaty strajkujących w różnych zakładach były podobne; dotyczyły głównie podwyżek płac rekompensujących wzrost kosztów utrzymania.
8 lipca
Rozpoczął się strajk w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Świdnik, w czasie którego obok postulatów ekonomicznych pojawiły się żądania o charakterze politycznym. Strajk w Świdniku zapoczątkował wielką falę strajkową na Lubelszczyźnie, trwającą do 25 lipca. W sumie w protestach nazywanych Lubelskim Lipcem '80 wzięło udział 150 zakładów.
16 lipca
W Lublinie wybuchł strajk kolejarzy. Do strajku przyłączyły się inne zakłady pracy.
18 lipca
Strajk generalny w Lublinie.
20 lipca
Komisja rządowa pod przewodnictwem wicepremiera i członka Biura Politycznego KC PZPR Mieczysława Jagielskiego uznała żądania strajkujących. Podpisane zostało porozumienie, zgodnie z którym władza zagwarantowała podwyżki płac.
7 sierpnia
Będąc kilka miesięcy przed emeryturą, została zwolniona z pracy działaczka Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża Anna Walentynowicz, suwnicowa Stoczni Gdańskiej im. Lenina.
14 sierpnia
Rano w kilku wydziałach stoczni pracownicy przerwali pracę; bezpośrednim powodem było żądanie przywrócenia Walentynowicz do pracy. Powstał Komitet Strajkowy. Stoczniowcy domagali się też przywrócenia do pracy Lecha Wałęsy (zwolnionego ze stoczni w 1976), zbudowania pomnika ofiar masakry robotników z grudnia 1970 r., podwyżki płac, dodatku drożyźnianego, wyrównania dodatków rodzinnych do wysokości, w jakiej otrzymywała je milicja, gwarancji nierepresjonowania strajkujących. Powstała straż robotnicza, która nie dopuszczała ludzi z zewnątrz do stoczni.
15 sierpnia
Strajki rozszerzyły się na inne zakłady Trójmiasta, objęły Elbląg i Szczecin. Strajk podjęła Stocznia im. Komuny Paryskiej w Gdyni, dołączyli pracownicy portów i komunikacji. W południe władze przerwały łączność telefoniczną Wybrzeża z resztą Polski. I sekretarz KC PZPR Edward Gierek przerwał urlop na Krymie i powrócił do kraju.
16 sierpnia
Czytaj więcej
Wałęsa o Sierpniu '80: dałem z siebie wszystko
Dyrekcja gdańskiej stoczni zgodziła się na podwyżki, ale nie chciała zagwarantować ich na piśmie. Lech Wałęsa ogłosił koniec strajku; część stoczniowców chciała jednak kontynuować protest, gdyż nie podjęto rozmów z innymi zakładami. Wałęsa zmienił swoją decyzję, ale większość robotników opuściła już stocznię. W nocy do stoczni przyjechały delegacje 21 innych strajkujących zakładów. Powołano Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS).
17 sierpnia
W Stoczni Gdańskiej odprawiono niedzielną mszę, po której przed bramą stoczni, gdzie w grudniu 1970 r. strzelano do robotników, postawiono krzyż.
18 sierpnia
Strajk w Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego. Na przewodniczącego Komitetu Strajkowego wybrano Mariana Jurczyka. Do protestujących przybył I sekretarz KW PZPR Janusz Brych. Na wniosek komitetów strajkowych władze Trójmiasta wydały zakaz sprzedaży alkoholu. MKS przedstawił wojewodzie gdańskiemu listę sformułowanych dzień wcześniej 21 postulatów.
19 sierpnia
W Szczecinie powstał MKS. Na jego przewodniczącego wybrano Mariana Jurczyka. Szczeciński MKS przedstawił listę 36 postulatów. Gdański MKS zażądał od premiera Edwarda Babiucha podjęcia rokowań. MKS reprezentował już ponad 150 zakładów, w których trwały strajki okupacyjne. 17 zakładów z pominięciem gdańskiego MKS rozpoczęło osobne rozmowy z wicepremierem Tadeuszem Pyką.
20 sierpnia
Przewodniczący rządowych związków zawodowych Jan Szydlak określił strajk jako przejaw działań wrogich sił. Pod naciskiem załóg delegacje rozmawiające z Tadeuszem Pyką zerwały rozmowy i weszły w skład MKS. Jan Paweł II w depeszy do prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego zapewnił o modlitwie, „aby Episkopat Polski ze swym Prymasem na czele [...] mógł również i tym razem dopomóc temu Narodowi w ciężkim zmaganiu się o chleb powszedni, o sprawiedliwość i zabezpieczenie jego nienaruszalnych praw do własnego życia i rozwoju”. SB aresztowała ponad 20 członków i współpracowników KOR. 64 intelektualistów wystosowało apel do władz o rozpoczęcie rozmów z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym.
21 sierpnia
Na czele Komisji Rządowej w miejsce Tadeusza Pyki stanął wicepremier Mieczysław Jagielski. Po przyjeździe do Gdańska, próbując pominąć MKS, zaproponował tzw. rozmowy branżowe z „trójkami”: dyrekcja, Podstawowa Organizacja Partyjna i rada zakładowa. Pod bramą Stoczni Gdańskiej zgromadziły się tłumy; przynoszono żywność, kwiaty. Delegacja rządowa pod przewodnictwem wicepremiera Kazimierza Barcikowskiego rozpoczęła rozmowy z MKS w Szczecinie. Początek strajku w Hucie im. Lenina w Krakowie.
22 sierpnia
Rozmowy szczecińskiego MKS z Komisją Rządową. W Gdańsku spotkanie delegacji MKS z wicepremierem Jagielskim.
23 sierpnia
Lech Wałęsa wezwał do zaprzestania represji wobec osób wspomagających strajk. Wieczorem w stoczni Komisja Rządowa podjęła rozmowy z gdańskim MKS, których przebieg transmitowano przez zakładowy radiowęzeł. Spotkanie ograniczyło się do wystąpienia Mieczysława Jagielskiego, nie odblokowano bowiem połączeń telefonicznych, czego domagał się MKS. Jagielski uchylił się od zajęcia stanowiska wobec postulatu utworzenia niezależnych związków i odmówił publikacji w prasie żądań MKS. W Szczecinie trwały negocjacje z komisją wicepremiera Barcikowskiego. W Stoczni Gdańskiej ukazał się pierwszy numer „Strajkowego Biuletynu Informacyjnego SOLIDARNOŚĆ”.
24 sierpnia
Spotkanie Prezydium MKS z przybyłymi do Stoczni Gdańskiej sygnatariuszami apelu intelektualistów z 20 sierpnia. Przy MKS powstała komisja ekspertów, w której skład weszli: Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, Tadeusz Kowalik, Andrzej Wielowieyski, Jadwiga Staniszkis, Waldemar Kuczyński, Bohdan Cywiński. Obrady IV Plenum KC PZPR. Zmiany w rządzie: ze stanowiska prezesa Rady Ministrów odwołano Edwarda Babiucha. Pełnienie obowiązków premiera powierzono Józefowi Pińkowskiemu.
25 sierpnia
W Gdańsku prezydium MKS prowadziło z wojewodą gdańskim Jerzym Kołodziejskim pertraktacje w sprawie odblokowania telefonów. Delegacje zakładów wchodzących w skład gdańskiego MKS jednogłośnie postanowiły przerwać pertraktacje z komisją rządową. Wojewoda obiecał, że informacje o przebiegu rozmów pojawią się w prasie centralnej, radiu i telewizji, a łączność telefoniczna zostanie odblokowana. Biuro Polityczne KC KPZR powołało specjalną Komisję ds. Polski. Jej przewodniczącym został Michaił Susłow.
Dziennik „Wieczór Wybrzeża” jako pierwsza oficjalna gazeta poinformował o gdańskim MKS i 21 postulatach.
26 sierpnia
Komisja Rządowa omówiła stanowisko władz dotyczące poprawy warunków pracy i sytuacji materialnej; zapewniła, że zostaną one spełnione „w miarę możliwości”. Lech Wałęsa odpowiedział, że najpierw należy zająć się kwestią wolnych związków zawodowych. Jagielski opowiedział się za „odnową” ruchu związkowego przez wybory nowych władz. MKS podkreślił, że chodzi o powołanie nowych niezależnych związków. Jagielski wniósł o powołanie grupy roboczej w tej sprawie. W Szczecinie ukazał się pierwszy numer strajkowego pisma „Jedność”. Plenum Centralnej Rady Związków Zawodowych zwolniło Jana Szydlaka ze stanowiska przewodniczącego CRZZ. Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński w homilii na Jasnej Górze powiedział: „Praca, a nie bezczynność, jest sprzymierzeńcem człowieka w jego życiu osobistym, w dobrobycie rodzinnym i domowym oraz w dobrobycie narodowym. Im sumienniej będziemy pracowali, tym mniej będziemy pożyczali” – ten fragment homilii cytowała telewizja, ale pominęła zdanie: „Abyśmy jednak mogli wypełniać swoje zadania, niezbędna jest suwerenność narodowa, moralna, społeczna, kulturalna i ekonomiczna [...]. Choć dzisiaj tak jest, że pełnej suwerenności między narodami powiązanymi różnymi układami i blokami nie ma, to jednak są granice dla tych układów, granice odpowiedzialności za własny naród, za jego prawa, a więc i prawo do suwerenności”.
27 sierpnia
W Gdańsku trwały rozmowy grupy roboczej. Gdański MKS reprezentował już 500 przedsiębiorstw. W Szczecinie wicepremier Kazimierz Barcikowski odrzucił żądanie utworzenia wolnych związków zawodowych. Dziennikarze przebywający na Wybrzeżu zaprotestowali przeciw dezinformacji i nieobiektywnym komentarzom centralnej prasy.
28 sierpnia
W Gdańsku ciąg dalszy rozmów z Komisją Rządową, które dotyczyły m.in. cenzury i więźniów politycznych. MKS podkreślił, że brak wolności słowa i swobodnego obiegu informacji jest jedną z przyczyn kryzysu. Lech Wałęsa wygłosił przy bramie przemówienie, w którym zaapelował do załóg w zakładach całej Polski o zgłaszanie akcesu do MKS, lecz bez przerywania pracy. Początek strajku w kopalni „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu. Początek strajku w Hucie Katowice; dzień później na czele komitetu strajkowego stanął tam Andrzej Rozpłochowski. W godzinach nocnych rozpoczął się strajk w Hucie Warszawa, na którego czele stanął Seweryn Jaworski.
29 sierpnia
Komisja Rządowa nie przybyła na rozmowy z gdańskim MKS. Oczekiwanie na powrót wicepremiera Jagielskiego z Warszawy. W Warszawie obradowało Biuro Polityczne KC PZPR. Do Gdańska przybyły delegacje zakładów pracy z Lublina, Bytomia, Wrocławia i Zagłębia Miedziowego. W Jastrzębiu powstał MKS, na jego czele stanął Jarosław Sienkiewicz.
30 sierpnia
W Szczecinie Kazimierz Barcikowski i Marian Jurczyk podpisali porozumienie. W Gdańsku kolejna tura rozmów MKS z Komisją Rządową. Parafowano dokument mówiący, że w zakładach pracy mogą powstać wolne związki zawodowe z prawem do strajku. Wałęsa zwrócił się do Jagielskiego o wypuszczenie więźniów politycznych. Jagielski zaczął omawiać projekt wspólnego oświadczenia o zakończeniu strajku. Sprawa projektu została odłożona. V Plenum KC PZPR zatwierdziło porozumienie zawarte w Szczecinie i podjęło decyzję o podpisaniu porozumienia w Gdańsku. W całym kraju narastała fala strajków. Liczba protestujących zbliżyła się do 700 tysięcy.
31 sierpnia
W Gdańsku podpisywano kolejne punkty z listy 21 postulatów. Przy punkcie „zwolnienie więźniów politycznych” MKS dodał aneks z nazwiskami aresztowanych w ostatnich dwóch tygodniach. Jagielski nie chciał się zgodzić na pisemną gwarancję, że członkowie i współpracownicy KOR wyjdą natychmiast z aresztu. Wobec zdecydowanej postawy MKS Jagielski oświadczył, że zostaną oni zwolnieni 1 września. Po uzgodnieniu kolejnych postulatów o godz. 17 w Sali BHP Stoczni Gdańskiej podpisane zostało porozumienie między Komisją Rządową a MKS, reprezentującym już ok. 700 zakładów z całej Polski.
1 września
Strajkujące zakłady w Gdańsku, Szczecinie i Elblągu podjęły prace; strajkowały jeszcze kopalnie na Górnym Śląsku.
3 września
Podpisanie porozumienia w Jastrzębiu; śląskie kopalnie wznowiły pracę.
5–6 września
Podczas VI Plenum KC PZPR „w związku z chorobą (zawał serca)” z funkcji I sekretarza KC PZPR odwołano Edwarda Gierka. Jego następcą na tym stanowisku został Stanisław Kania.
17 września
Na spotkaniu przedstawicieli MKZ w Gdańsku zapadła decyzja o utworzeniu Niezależnego Samorządowego Związku Zawodowego „Solidarność”. Do życia została powołana Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność” pod kierownictwem Lecha Wałęsy.
24 września
W Sądzie Wojewódzkim w Warszawie został złożony wniosek o rejestrację NSZZ „Solidarność” z siedzibą w Gdańsku.
3 października
W wielu zakładach pracy na wezwanie „Solidarności” odbył się jednogodzinny strajk jako protest przeciwko opieszałości we wprowadzaniu w życie Porozumień Sierpniowych.
4–6 października
Podczas drugiej tury VI Plenum KC PZPR przedstawiono informację o przebiegu strajków: w ciągu trzech miesięcy protesty objęły 2 tys. zakładów i ok. 1,2 mln pracowników.
24 października
Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował NSZZ „Solidarność”, ale sędzia Zdzisław Kościelniak dopisał do statutu związku ustęp o „kierowniczej roli PZPR”. „Solidarność” nie zgodziła się z tym, ogłosiła gotowość strajkową na 12 listopada i odwołała się do Sądu Najwyższego.
10 listopada
Rejestracja przez Sąd Najwyższy w Warszawie NSZZ „Solidarność” ze statutem w oryginalnym brzmieniu.
14 grudnia
W Warszawie obradował I Ogólnopolski Zjazd Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników „Solidarność Wiejska”, na który przyjechali rolnicy ze wszystkich województw (ok. 1200 osób).
16 grudnia
W Gdańsku odsłonięto wykonany przez stoczniowców pomnik ofiar pacyfikacji robotniczych protestów na Wybrzeżu w grudniu 1970 r.(PAP)
Autor: Michał Szukała
gn/
