2024-12-09 14:21 aktualizacja: 2024-12-09, 17:29
Synowie Tadeusza Mazowieckiego - Adam Mazowiecki i Wojciech Mazowiecki oraz dyrektor Archiwum Akt Nowych Mariusz Olczak Fot. PAP/Rafał Guz
Wojciech Mazowiecki przekazał do zasobów Archiwum Akt Nowych osobiste archiwum ojca, pierwszego niekomunistycznego premiera Polski po 1945 r. Tadeusza Mazowieckiego - powiedział PAP historyk, archiwista AAN Jan Annusewicz. Archiwum zawiera ok. 20 tys. jednostek.
"Archiwum Tadeusza Mazowieckiego jest niezwykle cenną i ciekawą ilustracją najnowszej historii Polski. Liczy ponad 20 tys. jednostek. Najstarsze pochodzą z lat 30., z okresu dzieciństwa, najnowsze to już koniec lat 90. ubiegłego stulecia" - powiedział PAP Jan Annusewicz. "To prawdziwy, wartościowy materiał dla historyków i przekrój przez najnowsze dzieje Polski" - wskazał archiwista.
Annusewicz podkreślił, że w przekazanych dziś zbiorach można wyróżnić najważniejsze okresy - działalność w Stowarzyszeniu PAX, w Klubie Inteligencji Katolickiej, który tworzył, działalność polityczną w kole poselskim "Znak", w antykomunistycznej opozycji demokratycznej, a także działalność polityczną z lat 1989-2013.
Pełnomocnictwo od Lecha Wałęsy
"Niezwykle ważnym dokumentem z kwietnia 1989 r. jest pełnomocnictwo od Lecha Wałęsy, które pozwoliło Mazowieckiemu na ponowne objęcie stanowiska redaktora naczelnego +Tygodnika Solidarność+ po obradach Okrągłego Stołu. To była symboliczna kontynuacja pracy redakcyjnej jeszcze przed ogłoszeniem stanu wojennego" - przypomniał archiwista. "Kilka miesięcy później Wałęsa zaproponował Mazowieckiemu objęcie teki premiera pierwszego niekomunistycznego rządu w Polsce po 1945 roku" - dodał.
Inny, nieznany szerzej dokument dotyczy okresu internowania w obozie w Jaworzu (1981-82) podczas stanu wojennego.
"Dziady" podczas internowania
"Mazowiecki był tam internowany wraz z innymi działaczami opozycji - aktorem Maciejem Rayzacherem i pracownikiem Ośrodka Badań Społecznych NSZZ +Solidarność+ Bronisławem Komorowskim. Prezentujemy listę uczestników i jednocześnie aktorów spektaklu +Dziady cz. III+ Adama Mickiewicza, który odbył się 24 stycznia 1982 r. Przyszły premier zagrał tam postać Ducha" - wyjaśnił.
"Wśród dokumentów, które dziś otrzymaliśmy, są niezwykłe pamiątki, mało znane w Polsce. To m.in. raporty z okresu wojny na Bałkanach, gdy Mazowiecki był specjalnym wysłannikiem ONZ w Bośni i Hercegowinie. Zachowały się m.in. pierwsze, pisane jeszcze odręcznie raporty o sytuacji ludności cywilnej, o łamaniu praw człowieka i zbrodniach popełnianych na terenach objętych konfliktem" - wyjaśnił. "Niezwykłe, wstrząsające świadectwa z wojny toczącej się na terenie byłej Jugosławii" - dodał.
Archiwista przypomniał, że dokonania Tadeusza Mazowieckiego były znane i cenione także poza granicami kraju. "Za swoją działalność społeczną i polityczną został m.in. uhonorowany wysokim belgijskim odznaczeniem - Orderem Leopolda II" - wskazał.
W poniedziałek w Sejmie odbyła się uroczystość oficjalnego przekazania do zasobów Archiwum Akt Nowych (AAN) osobistego archiwum Tadeusza Mazowieckiego. Archiwum Akt Nowych w parlamencie zorganizowało też wystawę poświęconą Tadeuszowi Mazowieckiemu. Na planszach zaprezentowano zdjęcia i wybrane dokumenty związane z pierwszym premierem III RP. "Pracownicy AAN będą oprowadzać zwiedzających i opowiedzą o premierze" - wskazał Annusewicz.
Kim był pierwszy niekomunistyczny premier po 1945 r.?
Tadeusz Mazowiecki urodził się 18 kwietnia 1927 r. w Płocku. Po wojnie rozpoczął studia prawnicze. Współpracował m.in. z "Tygodnikiem Powszechnym" i "Po prostu". Był jednym z organizatorów Klubu Inteligencji Katolickiej i został redaktorem naczelnym miesięcznika "Więź". W latach 1961-71 był posłem na Sejm PRL z ramienia Koła Znak. W maju 1977 r. został rzecznikiem głodujących współpracowników Komitetu Obrony Robotników (KOR), protestujących w obronie więźniów politycznych.
W sierpniu 1980 r. robotnicy Stoczni Gdańskiej podjęli strajk, który rozszerzył się na wiele zakładów pracy w całej Polsce. Mazowiecki stanął na czele Komisji Ekspertów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego i uczestniczył w negocjacjach z władzami. Porozumienia Sierpniowe doprowadziły do powstania "Solidarności". Po zakończeniu strajku był jednym z doradców Lecha Wałęsy i zarządu "Solidarności". W styczniu 1981 r. został redaktorem naczelnym "Tygodnika Solidarność".
13 grudnia 1981 r. wprowadzono w Polsce stan wojenny. Tadeusz Mazowiecki został aresztowany i spędził w ośrodkach internowania ponad rok. Na wolność wyszedł w grudniu 1982 r.
Na początku 1989 r. uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu. Ponownie zalegalizowano "Solidarność", a 4 czerwca 1989 roku przeprowadzono częściowo wolne wybory parlamentarne. Były one sukcesem opozycji: zdobyła - 161 mandatów w Sejmie i 99 w Senacie. Zgromadzenie Narodowe na prezydenta wybrało Wojciecha Jaruzelskiego, lecz mianowany przez niego premier, b. minister spraw wewnętrznych PRL gen. Czesław Kiszczak nie zdołał utworzyć rządu.
24 sierpnia 1989 roku Mazowiecki został premierem, 12 września powołał rząd. Rząd Tadeusza Mazowieckiego rozpoczął reformy ustroju politycznego i systemu gospodarczego w Polsce. Rząd podał się do dymisji po przegranych przez Mazowieckiego wyborach prezydenckich w listopadzie-grudniu 1990 r.
W latach 1992-1995 Mazowiecki był specjalnym wysłannikiem ONZ w Bośni i Hercegowinie. Zebrał dokumentację na temat łamania praw człowieka i zbrodni wojennych w czasie konfliktu bałkańskiego. W latach 90. przewodniczył Unii Demokratycznej i Unii Wolności, był posłem trzech kadencji Sejmu. W 1997 roku przedłożył Zgromadzeniu Narodowemu ostatecznie zaakceptowaną propozycję preambuły do nowej ustawy zasadniczej, która weszła w życie 17 października 1997 roku.
Tadeusz Mazowiecki zmarł 28 października 2013 roku. Został pochowany na cmentarzu w podwarszawskich Laskach na terenie Zakładu dla Niewidomych. (PAP)
mr/ miś/ mow/ mar/
