Cztery nowe wpisy na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego
Kultura toruńskiego piernika, wiślańskie kolędowanie pod oknami, hafciarstwo pałuckie oraz hafciarstwo i haft sieradzki to nowe wpisy na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Tworzona od 2013 r. lista liczy już 112 pozycji, dokumentujących żywe tradycje i zwyczaje przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego pojawiły się cztery nowe wpisy: kultura toruńskiego piernika, wiślańskie kolędowanie pod oknami, hafciarstwo pałuckie oraz hafciarstwo i haft sieradzki.
Historia toruńskiego piernika
Historia toruńskiego piernika sięga średniowiecza. Początkowo jako luksusowy towar, przeznaczony był na królewskie stoły, z biegiem czasu tradycja stała się popularna w Toruniu, a same pierniki zaczęły pełnić rolę prezentów wręczanych podczas ważnych wydarzeń. Toruń kontynuuje swoją piernikarską historię, organizując wydarzenia takie jak Święto Piernika czy Świąteczny Festiwal Toruńskiej Katarzynki. Muzeum Toruńskiego Piernika oraz prywatne piernikarnie oferują interaktywne warsztaty łącząc edukację z zabawą. Pierniki, robione z prostych składników, takich jak: mąka, miód i przyprawy korzenne, stały się jednym z symboli Torunia.
Wiślańskie kolędowanie
Wiślańskie kolędowanie pod oknami to jeden z najstarszych zwyczajów świątecznych w Wiśle. Kolędnicy, ubrani w tradycyjne stroje góralskie, odwiedzają domy w drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia. Śpiewając kolędy pod oknami, składają gospodarzom życzenia. W repertuarze dorosłych kolędników dominują pieśni życzące szczęścia w miłości, a także te z motywami pierścienia, jabłka czy zielonego orzecha. Kolędowanie ma znaczenie symboliczne – ma przynieść gospodarzom szczęście i dobrobyt na nadchodzący rok.
Hafciarstwo pałuckie
Hafciarstwo pałuckie występuje w regionie etnograficznym Pałuki, położonym w woj. kujawsko-pomorskim (Kcynia, Szubin i Żnin) i wielkopolskim (Wągrowiec i jego okolice). Rozwój stroju pałuckiego na przełomie XIX i XX w. był odpowiedzią na próbę germanizacji ludności podczas zaborów. Stał się wówczas symbolem polskości i patriotyzmu. Od 1963 r. odbywa się coroczny Konkurs Sztuka Ludowa Pałuk im. Wandy Szkulmowskiej oraz cykliczny kiermasz sztuki ludowej "Jesień na Pałukach". Na tle innych tradycyjnych haftów rękodzielniczych hafciarstwo pałuckie charakteryzuje się powszechnym użyciem białych nici na płótnie lnianym lub bawełnianym i tiulu oraz nici czarnych zastrzeżonych dla flanelowego (dawniej lnianego) płótna czerwonego, służącego do wyrobu halek, nazywanych piekielnicami. Za typowe dla haftu pałuckiego uznawane są motywy roślinne, m.in. kwiaty, gałązki i liście, owoce.
Hafciarstwo i haft
Hafciarstwo i haft sieradzki są charakterystycznym elementem kultury ludowej regionu sieradzkiego. W początkowej fazie, do 1914 roku, haft był prosty i ograniczony do kilku podstawowych ściegów oraz kolorów, takich jak: czerwony, niebieski, biały i żółty. W okresie międzywojennym i po II wojnie światowej haft sieradzki zyskał na złożoności. Objął większą liczbę kolorów i bardziej skomplikowane wzory. Do wykonania zdobień stosuje się kilka technik, w tym haft płaski, cieniowany, na tiulu oraz charakterystyczny haft marszczony, zwany "wodą". Motywy haftu sieradzkiego są inspirowane naturą i obejmują różne kwiaty.
Wzbogacił się również Krajowy rejestr dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Został wpisany do niego Amatorski Zespół Teatralny "Tradycja" z Rozmierzy – jeden z najstarszych i najbardziej aktywnych teatrów amatorskich w regionie. Działalność teatru rozpoczęła się w 1949 r. z inicjatywy Franciszka Klyszcza, ślusarza w Fabryce Maszyn Rolniczych. W repertuarze zespołu znajdują się zarówno sztuki klasyczne, jak i współczesne, a przedstawienia często grane są w gwarze śląskiej, co podkreśla lokalny charakter.
"Niematerialne dziedzictwo kulturowe oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności – jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową – które wspólnoty, grupy i, w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego" – napisano w konwencji UNESCO dotyczący niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
"Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego, tworzona przez Narodowy Instytut Dziedzictwa od 2013 roku, jest jednym ze sposobów na ochronę i promocję polskich tradycji, przekazów ustnych, zwyczajów, obrzędów czy wiedzy związanej z rzemiosłem. Decyzję o wpisie podejmuje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek grup, wspólnot i organizacji pozarządowych, czyli Depozytariuszy danego elementu dziedzictwa, na podstawie rekomendacji Rady ds. niematerialnego dziedzictwa kulturowego" - napisano na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Od 2018 r. istnieje także Krajowy rejestr dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego, który ma służyć jako platforma wymiany doświadczeń oraz inspiracji dla Państw-Stron Konwencji, wspólnot oraz wszystkich zainteresowanych ochroną niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Wnioski składane są w Narodowym Instytucie Dziedzictwa.
szt/ aszw/gn/
