Dyrektor Archiwum IPN: darczyńcy przekazują nam nie tylko archiwalia, ale również rodzinne historie

W tym roku po raz trzeci obchodzimy Dzień Darczyńcy, który został ustanowiony przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych. W obchody tego dnia włącza się również Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. "Darczyńcy towarzyszą Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w zasadzie od samego początku naszej działalności. Pierwsze osobiste zbiory trafiły do nas już w lutym 2001 r. Przypomnę tylko, że Instytut Pamięci Narodowej faktyczną działalność rozpoczął w czerwcu 2000 r." – powiedziała PAP Marzena Kruk. "Pierwsi darczyńcy, którzy się u nas pojawiali, często mówili, że czekali, aż powstanie taka instytucja jak IPN, aby móc podzielić się swoimi zbiorami" – dodała.

W 2017 roku Instytut Pamięci Narodowej uruchomił projekt "Archiwum Pełne Pamięci". "W tamtym czasie zauważyliśmy, że coraz więcej domowych archiwów traci swoich rodzinnych kustoszów, czyli osoby, dla których materiały archiwalne opisujące historie ich przodków lub ich samych były ważne. Często po ich śmierci te materiały trafiały po prostu na śmietnik. Nasz projekt został stworzony właśnie po to, aby tak się nie działo" – przypomniała dyrektorka AIPN.

Czytaj więcej

Nawrocki: IPN jest i będzie atakowany, ale pozostanie twierdzą

Wyjaśniła, że przekazywane materiały nie muszą dotyczyć osób z pierwszych stron gazet. "Tak naprawdę chodzi nam o historie zwykłych ludzi. To właśnie ich historie chcemy opowiadać, aby przetrwały dla następnych pokoleń" – powiedziała. Zwróciła również uwagę na to, że "jednym z głównych założeń projektu 'Archiwum Pełne Pamięci' jest zabezpieczenie dziedzictwa dokumentacyjnego, które przechowujemy w naszych zbiorach". "Chcemy również, aby historie, które się z nich wyłaniają, były opowiadane, dlatego przygotowujemy wystawy, wydajemy książki i audiobooki, nagrywamy podcasty" – dodała.

Marzena Kruk podkreśliła: "W Dniu Darczyńcy chcemy podziękować za zaufanie tym wszystkim osobom, które zdecydowały się przekazać nam swoje zbiory archiwalne, ale tak naprawdę i swoje historie". W związku z tym w warszawskiej siedzibie Archiwum IPN oraz w oddziałach Instytutu odbędą się spotkania poświęcone darczyńcom. Podczas spotkania w Warszawie obecny będzie m.in. Bolesław Jabłoński – odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności działacz ruchów antykomunistycznych w latach osiemdziesiątych – który do Archiwum IPN przekazał dokumenty związane z jego własną działalnością, ale też działalnością swojego teścia – Stanisława Salskiego, żołnierza Narodowych Sił Zbrojnych. Jak przekazała dyrektor AIPN, "są to m.in. poruszające listy z więzienia w Rawiczu, które Salski pisał do rodziny".

Wśród darczyńców są także przedstawiciele młodego pokolenia. Podczas spotkania w Warszawie będzie można porozmawiać z Mikołajem Śniadym – uczniem klasy maturalnej – który podarował dokumenty swojego pradziadka oraz stryjecznego dziadka – Konstantego Śniadego. "Konstanty przed wojną był policjantem w Nowogródku. W czasie wojny został deportowany w głąb Związku Sowieckiego, był także żołnierzem gen. Władysława Andersa. Wśród przekazanych materiałów jest jego nieśmiertelnik oraz zdjęcie z Misiem Wojtkiem. Jest również niezwykły list, chyba jedyny, jaki przetrwał, w którym pisze do swojej rodziny, że ma nadzieję, iż przeżyje czas wojny. Nie było mu to jednak dane – zginął na obczyźnie" – powiedziała dyrektor Kruk.

Wśród archiwaliów, jakie trafiły do "Archiwum Pełnego Pamięci", są także należące do rodzin tych, których wojenna zawierucha rzuciła do Afryki. "Archiwalia dotyczące swoich rodziców podarował nam pan Jan Tumiel. Wyłania się z nich jeszcze inna odsłona Polaków podczas drugowojennej odysei. Na stałe nasz darczyńca mieszka w RPA, dlatego na spotkaniu będzie go reprezentował jego kuzyn, pan Stanisław Banasiuk" – zaznaczyła rozmówczyni PAP.

— Instytut Pamięci Narodowej (@ipngovpl) December 4, 202

W czasie spotkania będzie można też spotkać Katarzynę Maleszko-Dębińską, która podarowała dokumenty dotyczące jej teścia – Stefana Dębińskiego. "To także są archiwalia dotyczące II wojny światowej. Dębiński był jednak również weteranem walk na frontach I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej. W przekazanych materiałach znalazł się m.in. niezwykle poruszający list, który Stefan wysłał do przebywającego na zesłaniu na Syberii syna" - zwróciła uwagę Marzena Kruk.

W trakcie warszawskiego spotkania nastąpi też oficjalne przekazanie dokumentów po Antonim Siczku, które podarowała jego córka, Zofia Janus. Wśród tych materiałów jest medalik, który Antoniemu udało się skutecznie ukryć przed sowieckimi strażnikami w łagrach, gdzie był wielokrotnie rewidowany. Jako żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie Siczek wziął udział w spotkaniu z papieżem Piusem XII. Na pamiątkę tego spotkania otrzymał różaniec, który również znalazł się w przekazanej do IPN kolekcji. Zofia Janus przekazała także dokumenty osobiste ojca oraz fotografie, wśród nich te ukazujące niemieckie bombardowania z 6 września 1939 r.

"Do udziału w spotkaniu zaprosiliśmy dziennikarzy. Bardzo zależy nam, aby mogli osobiście porozmawiać z naszymi darczyńcami, ale także pracownikami Archiwum, dla których codzienna praca jest pasją. Tą pasją staramy się zarażać innych. Jedną z takich osób jest Ida Nowakowska, która przyjęła nasze zaproszenie" – wyjaśniła dyr. Kruk.

Z okazji Dnia Darczyńcy Archiwum IPN na platformie SketchUp, na której można zobaczyć skany obiektów w technologii 3D, zamieściło też kilkanaście przykładowych eksponatów, które trafiły do jego zasobu w ramach "Archiwum Pełnego Pamięci". Wśród skanów będzie można zobaczyć m.in. mosiężny kufel stanowiący pamiątkę z okresu pobytu wojsk alianckich w Iranie. Artystyczny grawerunek przedstawia mapę Bliskiego Wschodu oraz miejsca pobytu uchodźców. Materiał do jego wykonania został zebrany na polach bitewnych II wojny światowej. Kufel został przekazany przez Bogdana Czułczyńskiego. Będzie można również zobaczyć niewielki krzyżyk wykonany przez Stefana Dudka w trakcie pobytu w więzieniu karno-śledczym Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Montelupich w Krakowie w latach 40. XX wieku. (PAP)

Autorka: Anna Kruszyńska

kno/