Polska będzie domagać się zwrotu dzieł sztuki zagrabionych podczas II wojny światowej przez Niemców i Rosję

Wiceszef MSZ Piotr Wawrzyk wskazywał podczas uroczystości, że resort spraw zagranicznych intensywnie wspiera prace MKiDN na rzecz odzyskania dóbr kultury należących do Polski. "Wniosek wpłynął do nas z ministerstwa kultury 2 września. 12 września tego roku nota w tej sprawie została przekazana ambasadzie Federacji Rosyjskiej z załączoną dokumentacją, właśnie na podstawie tego, co przygotowało Ministerstwo Kultury" - przekazał Wawrzyk.

"Liczymy na to, że Rosja w końcu wyzbędzie się tych przyzwyczajeń, które ma z czasów Związku Radzieckiego w kwestii rabunku i nieoddawania tego, co zostało po prostu w sposób ordynarny ukradzione" - powiedział Wawrzyk. Jak wskazywał, "powoływanie się przez Federację Rosyjską w tym przypadku na to, że chodzi o dobra rzekomo będące własnością państwa niemieckiego, (...) w tej chwili nie mają zastosowania".

Jak wskazywał, "to były dzieła sztuki z polskich kolekcji będące własnością, można powiedzieć, państwa polskiego, (...) w związku z tym nie mogą być traktowane pod względem formalno-prawnym jako będące majątkiem niemieckim i w efekcie zagrabione przez Związek Radziecki, a obecnie przetrzymywane przez Federację Rosyjską". "Dlatego będziemy się intensywnie domagali zwrotu tego, co nam się słusznie należy, co jest własnością państwa polskiego" - oświadczył.

Wicepremier Gliński: Polska poniosła największe straty

Podczas konferencji prasowej zainaugurowano także ogólnopolską kampanię "Puste Ramy".

"Ze wszystkich krajów uczestniczących w II wojnie światowej - okupowanych, bądź walczących, to właśnie Polska poniosła największe straty, także w dziedzinie kultury i sztuki. Już w trakcie wojny oceniano, że w samych zasobach muzealnych wyniosły one ponad 50 proc. stanu przedwojennego" - podkreślił Gliński. "Do dziś w wielu polskich muzeach znajdują się puste ramy – symbol polskich strat wojennych" - wskazał.

"Inaugurujemy dziś właśnie ogólnopolski projekt 'Puste Ramy', który ma przypominać o dziełach sztuki i obiektach zabytkowych zagrabionych w czasie II wojny światowej zarówno przez Niemców, jak i przez Sowietów. W 12 muzeach w całej Polsce zostaną umieszczone specjalne tablice przypominające o polskich stratach wojennych w dziedzinie kultury" - poinformował szef MKiDN.

"Niemcy od początku prowadzili rabunek zbiorów publicznych, prywatnych i kościelnych"

Wicepremier Gliński przypomniał, że "Niemcy od początku wojny prowadzili planowy i systematyczny rabunek zbiorów publicznych, prywatnych i kościelnych". "Jednak nie tylko Niemcy zajmowali się rabunkiem polskich dóbr kultury. 17 września 1939 r. na ziemie polskie wkroczyła Armia Czerwona, a później, wraz z przesuwającym się frontem wschodnim do Polski weszły tzw. brygady trofiejne, jednostki złożone ze specjalistów różnych dziedzin kultury" - mówił. "Mówiąc precyzyjnie, ze złodziei, którzy zajmowali się rabowaniem dzieł sztuki" - dodał.

Jak mówił, "miały one za zadanie zlokalizować i zarekwirować wszelkie cenne obiekty dziedzictwa materialnego, dzieła sztuki, zbiory, muzealia, archiwalia". "Działania te szybko przerodziły się w ordynarny rabunek i dewastacje, które nie ominęły również polskich zabytków" - podkreślił.

Dyrektor Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie Paweł Jaskanis przypomniał, że 17 września 1939 r. to także data zajęcia Wilanowa przez wojska niemieckie. "Od tego momentu zaczął się systematyczny rabunek trwający do grudnia 1944 r. dzieł sztuki, kolekcji. Wedle naszej wiedzy niepełnej, bo porównać jest bardzo trudno, wydaje nam się, że tych strat w Pałac Wilanowskim było ok. tysiąca obiektów. Nie liczymy w tym różnych drobiazgów, należących do osobistego użytku mieszkańców rodziny Branickich, rezydentów tutaj. Samych obrazów brakuje w kolekcji wilanowskiej 330. Ze zbiorów porcelany zachowała się 1/3" - przekazał dyrektor.

"Inauguracja kampanii 'Puste Ramy' daje asumpt muzeom w Polsce do mówienia w szerszym zakresie o rzeczywistych naszych stratach" - wskazał.

Podczas wizyty w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie wicepremier Gliński zwiedził także ekspozycję przygotowaną w ramach kampanii "Puste Ramy" i wystawy sfinansowane ze środków MKiDN.

W wyniku II wojny światowej z polskich zbiorów publicznych, prywatnych i kościelnych zaginęło kilkaset tysięcy dzieł sztuki i dóbr kultury. Część z nich przepadła bezpowrotnie, zniszczona na skutek działań wojennych, pozostałe padły ofiarą systematycznej grabieży prowadzonej zarówno przez wyspecjalizowane grupy działające w szeregach okupacyjnej armii niemieckiej oraz w Armii Czerwonej, jak i zwykłych żołnierzy czy pospolitych złodziei. Już w 1942 r. oceniano, że w samych zasobach muzealnych straty wyniosły 50 proc. stanu przedwojennego. Szacunki powojenne mówiły o ponad 516 tysiącach zrabowanych bądź zniszczonych dzieł sztuki, wycenianych łącznie na kilkadziesiąt miliardów ówczesnych dolarów. Puste ramy, pozostawione w niektórych muzeach, to symbol tych strat.

Kampania "Puste Ramy" przypomina o dobrach kultury utraconych przez państwo polskie w czasie II wojny światowej. Popularyzacja tematyki strat wojennych w dziedzinie kultury i prezentacja ich wizerunków może się przyczynić do ich rozpoznania i odnalezienia – sprawić, by przynajmniej niektóre ramy i gabloty ponownie wypełniły się przynależnymi do nich dziełami sztuki.

W akcji biorą udział muzea z całej Polski: Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Zamek Królewski na Wawelu, Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Książąt Czartoryskich, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Muzeum Narodowe w Lublinie, Muzeum Zamkowe w Malborku, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Śląskie w Katowicach, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Muzeum Okręgowe w Toruniu.

Szczegółowe informacje o najcenniejszych stratach poszczególnych muzeów znajdują się na stronie gov.pl//kultura/puste-ramy. (PAP)

Autorki: Katarzyna Krzykowska, Anna Kruszyńska, Aleksandra Rebelińska, Sylwia Dąbkowska-Pożyczka