Sędzia Markiewicz o "neosędziach": nie przysługuje im ochrona konstytucyjna
Tzw. neosędziowie to są sędziowie ustawowi, a nie konstytucyjni, więc nie przysługuje im ochrona konstytucyjna - podkreślił sędzia Konstanty Markiewicz, który z szefem MS Adam Bodnarem przedstawił w poniedziałek projekty dot. weryfikacji "neosędziów". To gigantyczne akty prawne - ocenił Bodnar.
Oba, alternatywne, projekty, które dotyczą statusu sędziów wyłonionych w postępowaniach przed Krajową Radą Sądownictwa po 2017 r., zostały przedstawione w poniedziałek w Ministerstwie Sprawiedliwości.
Zostały przygotowane przez działającą przy MS Komisję Kodyfikacyjną Ustroju Sądownictwa oraz Prokuratury; teraz trafią do prac w resorcie sprawiedliwości. Poza ministrem Bodnarem obie propozycje przedstawiał głównie szef komisji kodyfikacyjnej sędzia Krystian Markiewicz.
"Komisja miała jedno oczywiste założenie, że niezależnie od tego, jakie są te konkretne cele w związku ze statusem +neosędziów+, to najważniejsze było to, żeby jak najszybciej zagwarantować ludziom realizację ich świętego prawa konstytucyjnego; tego, żeby ich sprawy były rozpoznawane przez sąd ustanowiony na podstawie prawa, sąd legalny" - powiedział Markiewicz.
"To było dla nas kluczowe oraz chodziło o przedstawienie takiego sposobu rozwiązania problemu (...), który rzeczywiście ma szansę na realizację w Polsce - w miarę sprawnie, bo to też był jeden z podstawowych wymogów, które postawiła i Komisja Wenecka w swojej uzasadnionej opinii, i wynikało to z wcześniejszych orzeczeń" - dodał szef komisji.
Wyrok w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce
Podkreślił też, że w obu projektach, które są odpowiedzią m.in. na wyrok pilotażowy w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce, który w 2023 r. wydał Europejski Trybunał Praw Człowieka (obowiązek wykonania tego wyroku minie 23 listopada br.), zawarto mechanizm uregulowania statusu "neosędziów" albo w drodze ustawy, albo w drodze uchwał nowej i niezależnej już od wpływów politycznych KRS. W pierwszym wariancie uregulowanie statusu tych sędziów miałoby zakończyć się w 2027 r., natomiast w drugim - w 2030 r.
💭 Praworządność wymaga stabilnych i dobrze funkcjonujących instytucji. Dlatego tak istotne jest, by zmiany w ustroju sądownictwa i prokuratury były wypracowane w sposób ekspercki, oparty na dogłębnej analizie.
— Min. Sprawiedliwości (@MS_GOV_PL) February 3, 2025
Minister Sprawiedliwości @Adbodnar podczas konferencji prasowej. pic.twitter.com/74zLDulUTI
Podstawowa różnica między oboma projektami komisji kodyfikacyjnej dotyczy uwzględnienia zaleceń Komisji Weneckiej z października ubiegłego roku. "Obydwa projekty spełniają standardy i konstytucyjne, i międzynarodowe. To jest jak kwestia wyboru między pociągiem szybkich prędkości albo pociągiem osobowym. Albo dojeżdżamy w miarę szybko i sprawnie, albo mamy być może nawet i trasę widokową z różnymi przystankami, z różnymi potencjalnymi możliwymi opóźnieniami" - mówił sędzia Markiewicz.
Komisja Wenecka w swojej opinii stwierdziła, że ocena statusu nieprawidłowo powołanych sędziów - wszystkich bez wyjątku - jest konieczna dla przywrócenia rządów prawa. Uznała jednak, że powinien tego dokonać niezależny od rządu organ z możliwością odwołania się do sądu od jego decyzji. Co ważne, weryfikacja statusu powinna być zindywidualizowana, choć komisja dopuściła możliwość pogrupowania podobnych przypadków - w zależności od sposobu powołania sędziów w wyniku wadliwej procedury. Komisja zastrzegła też, że automatyczne - ustawowe - cofnięcie sędziów na zajmowane wcześniej stanowiska nie byłoby zgodne z europejskimi standardami.
💭 Niezależnie od wyzwań związanych ze statusem neosędziów, najważniejsze jest zagwarantowanie ludziom ich świętego prawa konstytucyjnego do sądu ustanowionego na podstawie prawa - sądu legalnego.
— Min. Sprawiedliwości (@MS_GOV_PL) February 3, 2025
Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa oraz Prokuratury -… pic.twitter.com/tQGBFNEYWr
Projekty - jak przypomniał - dotyczą grupy ok. 3,2 tys. orzeczników, których status jest kwestionowany, ponieważ w ocenie obecnych władz, które powołują się na orzeczenia TSUE i ETPC, Krajowa Rada Sądownictwa jest instytucją upolitycznioną, a przez to niekonstytucyjną. "Problem polega od kilku lat na tym, że (...) te osoby, które są powoływane przy udziale (...) +neoKRS+ nie są skutecznie powołanymi sędziami (...) i nie tworzą niezależnego, bezstronnego sądu ustanowionego na podstawie prawa" - mówił.
"To jest kluczowe założenie, z którego musieliśmy wychodzić na gruncie Konstytucji RP. Te osoby nie zostały skutecznie powołane na ten urząd konstytucyjny. To są sędziowie ustawowi, ale nie zostali powołani zgodnie z konstytucją. W związku z tym nie przysługuje im też ta ochrona konstytucyjna, która dotyczy sędziów konstytucyjnych" - podkreślił Markiewicz.
Szef Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego prof. Marek Safjan podkreślał, że kwestia nominowania tzw. neosędziów została rozpatrzona przez szereg orzeczeń trybunałów europejskich - Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Zaznaczył, że orzecznictwo tych trybunałów wskazuje, że system nominowania sędziów w Polsce jest obecnie obarczony "głęboką wadą systemową". Jak dodał, z orzeczeń wynika też jednoznacznie, że "kryzys systemowy musi być jak najszybciej usunięty" i nie jest to kwestia wyboru - "coś co możemy, ale nie musimy".
Wiceminister Sprawiedliwości @_Dariusz_Mazur dla @PAPinformacje ⬇️ pic.twitter.com/OvNREKvOZ9
— Min. Sprawiedliwości (@MS_GOV_PL) February 1, 2025
Safjan ocenił też, że akt mianowania sędziego przez prezydenta "nie sanuje (uzdrawia) wadliwości" wynikającej z aktu nominacji przez wadliwą KRS.
Minister Bodnar zapowiedział, że oba projekty przedstawi partnerom koalicyjnym. "I to już jest ta odpowiedzialność, którą muszę wziąć za swoje barki, aby te projekty przedyskutować i zastanowić się, jakie rozwiązanie powinniśmy w tej sytuacji przyjąć" - powiedział minister, podkreślając, że "to są naprawdę gigantyczne akty prawne".
Oba projekty przewidują jednak, że niezależnie od tego, czy weryfikacja statusu tzw. neosędziów będzie przebiegać w drodze ustawy, czy też w drodze uchwał nowej, niezależnej KRS, będą oni mogli odwołać się do Sądu Najwyższego (już po jego zmianach).
Trzy grupy sędziów
Nieprawidłowo powołanych - zdaniem projektodawców - 3,2 tys. sędziów podzielono na trzy grupy. Pierwsza - tzw. zielona grupa - liczy ok. 1700 początkujących sędziów, którzy objęli urząd korzystając z konstytucyjnej gwarancji dostępu do służby publicznej, przede wszystkim jako byli asesorzy lub osoby po zdanym egzaminie sędziowskim. Projekty zakładają, że ich status nie będzie kwestionowany.
Druga - tzw. żółta grupa - liczy ok. 1200 osób, które już były sędziami, ale poprzez "neoKRS" awansowały na inne stanowisko (np. przeszły z sądu rejonowego do sądu okręgowego). Sędziowie ci mają wrócić na poprzednie stanowiska służbowe i będą mogli wziąć udział w powtarzanym konkursie na urząd sędziowski, choć planowana jest również możliwość ich dalszego orzekania w dotychczasowym sądzie w okresie przejściowym dwóch lat z możliwością przedłużenia na podstawie ustawowej delegacji.
Na poprzednie stanowiska pracy mieliby wrócić również przedstawiciele trzeciej - tzw. czerwonej grupy, która liczy ok. 300 osób z innych zawodów prawniczych lub pracowników naukowych, którzy objęli po raz pierwszy urząd sędziego.
"Będą oni jednak mieli stworzoną w projekcie ścieżkę pozostania w sądzie jako referendarze sądowi, co najmniej do czasu rozstrzygnięcia powtarzanego konkursu, a w razie jego negatywnego wyniku – bezterminowo" - czytamy w przygotowanej dla dziennikarzy informacji komisji.
Przepisów o dwuletnich delegacjach oraz możliwości przejścia do zawodu referendarza nie stosowałoby się do osób, które zostały powołane w latach 2018-2025 na stanowiska sędziów do Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Komisja kodyfikacyjna uspokaja, że "w żadnej sytuacji nie następuje usunięcie tysięcy sędziów". "Jeżeli ktoś +straci+ status sędziego, to będzie to ok. 300 osób, które po prostu nigdy sędziami nie zostały zgodnie z prawem" - dodano.
Obecnie kształt przepisów w obu projektach komisji kodyfikacyjnej będzie opracowywany w Departamencie Legislacyjnym MS, a następnie trafi do dalszych prac rządowych i parlamentarnych. Możliwe też, że wcześniej jeden z projektów lub oba będą opiniowane przez Komisję Wenecką.
Oba przedstawione projekty dotyczące "neosędziów" były konsultowane z innymi komisjami kodyfikacyjnymi działającymi przy MS - Komisją Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego oraz Komisją Kodyfikacyjną Prawa Karnego. (PAP)
nno/ itm/ mar/
