Beyonce: diwa na najcięższe czasy

Najnowszy clip promujący mającego dziś premierę albumu Beyonce, to – jak oceniło wielu zagranicznych dziennikarzy – gorzka pigułka gniewu, buntu i desperackiego krzyku. „Jestem bliska eksplozji (….) ale nie złamiesz mojej duszy” – śpiewa wokalistka, w tym nie bez przyczyny pełnym furii utworze.

Beyonce bawi się kliszami i konwencjami. Muzycznie, nawiązując do dance’u lat 90. wizualnie pozakazuje zlepek pozornie niepowiązanych ze sobą wizualnie obrazów – erotycznego tańca w night clubie, tańca dzieci nagranych na VHS, kiedy próbują naśladować swoich idoli sprzed lat w telewizji, teksańskich rodeo, płonących ringów bokserskich. Jeszcze dosadniejszy przekaz zdawał się mieć teledysk z poprzedniej płyty amerykańskiej diwy „Lemonade” do piosenki „Formation”. „My daddy Louisiana, my mommy Alabama” – śpiewa Beyonce, na tle postmodernistycznych migawek odwołujących się do krajobrazów Południa sprzed wojny secesyjnej, spustoszeń wywołanych huraganem Katrina w Nowym Orleanie, brutalnych aresztowań afroamerykańskich obywateli przez białych funkcjonariuszy policji, transowych pieśni gospel podczas niedzielnych mszy i wyuzdanego tańca w scenerii, która mogłaby być korytarzem ukochanego domu Scarlett O’Hary. Szkoda, że teledysku nie doczekał się utwór „Daddy Lessons” – osobisty, a mimo wszystko mówiący wiele o dorastaniu w enklawie czarnej kultury. Z drugiej strony, może dobrze się stało, bo i tekst, i muzyka dodatkowych ozdobników nie wymagały.

Powołali córkę na świat z zamiarem stworzenia z niej gwiazdy

Najnowszy album Beyonce – „Renaissance” ma szansę się spodobać i trudno było spodziewać się czego innego, wszystko bowiem, czego chwyci się gwiazda, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki zamienia się z złoto. Nie wiadomo, czy jej ojciec budził córkę w nocy, by pochwalić się jej anielskim głosem przed gośćmi. Wiadomo jednak, że niegdysiejszy sprzedawca Matthew Knowles i jego żona Tiny, stylista fryzur o korzeniach kreolskich powołali córkę na świat z zamiarem stworzenia z niej gwiazdy. Nie szczędzili czasu i pieniędzy na lekcje śpiewu, tańca i prezencji scenicznej. Jej dorastanie nie różniło się znacznie od dorastania afroamerykańskich artystek najwyższego formatu. Wychowała się w pobożnej protestanckiej rodzinie, a jej głos był boskim darem, którego nie wolno było zmarnować. Już za czasów Destiny’s Child (girlsbandu, którego menedżerem był Matthew Knowles) i przeboju „Single Ladies (Put a Ring On It)” Beyonce zyskała opinię artystki feministycznej, a przecież do manifestowanego przez nią w muzyce dojrzałego feminizmu droga była jeszcze daleka. Jako młodziutka dziewczyna promowała feminizm radosny, była piewczynią nieskrępowanej, radosnej i pewnej siebie kobiecości. Taką otwierał przed nią i jej rówieśnicami świat przełomu wieków. Do czasu wydania „Lemonade” myśl feministyczna artystki jednak ewoluowała. Bey nie zawahała się oskarżyć o własne cierpienie mężczyzn – zwłaszcza tych najbliższych: męża i ojca.

Na ile Beyonce uważana jest dziś za największą artystkę sceny popularnej, być może nawet detronizującą Madonnę? Na ile też musiała zaczerpnąć z doświadczeń wielkich afroamerykańskich artystek starszych od siebie pokoleń? „Arethy Franklin słucha się z dzisiejszej perspektywy, jako ikony afroamerykańskiego feminizmu i niezależności, ale trzeba pamiętać, że - podobnie jak wcześniej choćby Billie Holiday - bywała w pierwszej kolejności wykonawczynią. 'Respect' to piosenka Otisa Reddinga, ale była współautorką 'Think' (która napisała z ówczesnym mężem Tedem White'em). Holiday też zdarzało się współtworzyć własny repertuar (choćby słynne 'God Bless the Child', choć rewolucyjne 'Strange Fruit' napisał Abel Meeropol). Być może pisałyby więcej i zajmowały jeszcze bardziej niezależną pozycję w show biznesie, gdyby było na to przyzwolenie” – wyjaśnia Bartek Chaciński, krytyk muzyczny, tygodnika „Polityka”.

„Beyonce miała w swojej karierze potężne wsparcie - w pewnym sensie być może też parasol ochronny - rodziców, a potem Jaya-Z, ale jej kariera wypadła w zupełnie innych czasach. Może mieć kontrolę nad swoim materiałem i nad swoją karierą w znacznie większym stopniu niż poprzedniczki. I tym, czym się - słusznie - zajęła, okazała się właśnie pozycja czarnoskórej kobiety w Ameryce. Dyskryminowanej bardziej niż czarni mężczyźni. Podwójnie - jako Afroamerykanki i jako kobiety” – podkreśla Chaciński.

„Muzyka była miejscem, gdzie można było więcej, gdzie dawało się przebić bariery społeczne, kulturowe (i ekonomiczne). Ale mężczyznom śpiewającym R&B, gospel czy bluesa - typowo afroamerykańskie gatunki - udawało się to wcześniej. Jazz był pod tym względem chyba największą enklawą” – dodaje. Jak zaznacza, „Nina Simone wydaje mi się dobrym przykładem takiej twórczej emancypacji, choć to przypadek o tyle też wyjątkowy, że Simone miała de facto klasyczne przygotowanie jako pianistka, była przygotowana nie tyle do kariery diwy estradowej, co raczej wszechstronnej artystki z warsztatem kompozytorskim. Choć komponowała też Betty Carter, a Florence Price robiła, z potężnymi barierami, ale jednak, karierę kompozytorki muzyki współczesnej już w pierwszej połowie XX w. Rzecz nie jest więc idealnie prosta. Niemniej w tej chwili szanse się wyrównują, zmienił się też model zarządzania karierą - bez względu na kwestie rasowe i płciowe więcej debiutujących artystek i artystów zawiaduje swoją karierą od początku. Nie tylko społeczeństwo się zmieniło, zmienił się cały przemysł nagraniowy” – tłumaczy krytyk.

Niemniej w tytułach dwóch ostatnich albumów Beyonce da się odnaleźć nuty goryczy. „Życie jest gorzkie jak cytryny. Niewiele da się z tym zrobić. Zadanie kobiet to dodać szczyptę cukru na lemoniadę” – mówiły kobiety, w których otoczeniu dorastała Beyonce. A „Renaissance”? Czy wbrew optymistycznemu przekazowi, nie sugeruje kobietom, by miały siłę wciąż odradzać się niczym Feniks z popiołów, bo innej możliwości nie ma? (PAP)

Autorka: Malwina Wapińska

js/