Coraz więcej dzieci w Polsce ma problemy ze zdrowiem psychicznym. Jak można im pomóc?

W ocenie Ministerstwa Edukacji i Nauki "wzrost zachowań suicydalnych wśród dzieci i młodzieży jest wynikiem wielu nakładających się czynników, wśród których najbardziej manifestują się zaburzenia psychiczne oraz problemy emocjonalne związane rodziną, relacjami rówieśniczymi i nauką".

Główne przyczyny zaburzeń psychicznych u najmłodszych

"Nasilenie zaburzeń psychicznych w dużej mierze wynika z przebytej izolacji społecznej i nauki w trybie zdalnym w czasie pandemii Covid-19 oraz aktualnej sytuacji konfliktu zbrojnego w Ukrainie, który wzmocnił doświadczanie stanów lękowych przez dzieci i młodzież" - przekazała PAP rzeczniczka MEiN Adrianna Całus-Polak.

Konsultanci telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży - 116 111 - przeprowadzili w 2022 roku 52 896 rozmów i odpowiedzieli na 8 094 wiadomości online. Oprócz tego podjęto 885 interwencji ratujących zdrowie lub życie dziecka. Co więcej, w 2022 roku interwencje ponad trzy razy częściej dotyczyły dziewcząt niż chłopców.

"Statystyki 116 111 – telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży nie pozostawiają złudzeń: coraz więcej dzieci w Polsce mierzy się z problemami ze zdrowiem psychicznym. Świadczy o tym m.in. rekordowa liczba interwencji, które podjęliśmy w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia dziecka. W 2022 było ich najwięcej, bo aż 885. O złej kondycji psychicznej dzieci i młodzieży świadczy również liczba telefonów i wiadomości, które dotyczą leków i niepokoju oraz samookaleczeń. Zarówno próby samobójcze, jak i różnego rodzaju uszkodzenia własnego ciała to wołanie dziecka o pomoc. To forma komunikatu, że dziecko z czymś sobie nie potrafi poradzić i potrzebuje pomocy" - powiedziała PAP Monika Kamińska, rzeczniczka prasowa Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę.

W minionym roku temat myśli, zamiarów i prób samobójczych poruszany był w rozmowach i wiadomościach od dzieci 6 997 razy, czyli średnio 19,2 kontaktów dziennie. Dla porównania w 2016 roku było to 2 496 dzieci, w 2018 – 4 573, a w 2020 – 6 204. Dziewczyny blisko dwa razy częściej niż chłopcy mówiły i pisały o myślach, zamiarach i próbach samobójczych.

Samookaleczenia u dzieci

Z analizy Fundacji wynika również, że wskaźnik samookaleczeń wśród dzieci i młodzieży wzrósł o ponad 130 proc. w ciągu ostatnich siedmiu lat. W 2016 roku 1 414 młodych osób mówiło o tym, że samookalecza się. W 2022 roku takich osób było już 3 301. Podobnie jak w przypadku interwencji oraz myśli, zamiarów i prób samobójczych, to dziewczynki zdecydowanie częściej niż chłopcy raniły swoje ciała lub podejmowały inne działania autodestrukcyjne. W 2022 roku było to 2 591 dziewczynek i 643 chłopców.

Fundacja zwróciła również uwagę na wzrost liczby zaburzeń lękowych u dzieci, które uznawane są za jedne z najczęstszych zaburzeń psychicznych. W 2022 roku 10 082 młode osoby mówiły o tym, że odczuwają permanentny lęk i niepokój, które negatywnie wpływały na ich codzienne funkcjonowanie. Podczas rozmów z konsultantami młode osoby wskazywały m.in. na bezsilność, trudności z nauką i koncentracją, problemy ze snem, kłopoty w relacjach z rówieśnikami i strach przed kolejnym dniem.

"Dużo mówi się o tym, że to pandemia COVID-19 i związany z nią lockdown są przyczynami wzrostu prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży i ogólnie problemów ze zdrowiem psychicznym. Były one raczej czynnikiem wzmacniającym, niż przyczyną, bo problemy dzieci i młodzieży ujawniały się już przed pandemią, ale pandemia bezsprzecznie je utrwaliła i pogłębiła" – podkreśliła Kamińska.

Jak dodała, problemy, z którymi dzieci się mierzą to m.in. doświadczanie przemocy w rodzinie, przemoc rówieśnicza, ciągły stres i niepokój, które bardzo często związane są ze szkołą. Dużym problemem jest też niedostępność emocjonalna rodziców, którzy bardzo często są pochłonięci swoimi sprawami i nie wiedzą, co dzieje się z ich dziećmi.

"Nie ma jednego powodu, który wpływa na decyzję o odebraniu sobie życia przez dziecko. Za każdą liczbą pokazaną w naszych statystykach stoi dziecko lub osoba nastoletnia. Każda liczba to inna historia, którą piszą nie tylko dziecko, ale też ludzie i otoczenie, w którym żyje. To, co jest wspólne dla wielu dzieci, które kontaktują się ze 116 111, co pojawia się w wielu rozmowach, to poczucie samotności. Dzieci często mówią, że nie mają w swoim otoczeniu bliskiej osoby, z którą mogłyby porozmawiać o swoich sprawach i problemach. Jeśli dziecko nie ma komu się +wygadać+ i te trudne emocje się w nim kumulują, to szuka sposobów, żeby dać im ujście. Dla jednych dzieci +ucieczką+ są samookaleczenia, dla innych decyzja o odebraniu sobie życia. To druzgocący obraz codzienności wielu polskich dzieci, który pokazuje jak bardzo cierpią" – wyjaśniła Kamińska.

Dziewczynki częściej szukają pomocy niż chłopcy

W 2022 roku w telefonie zaufania 116 111 zarejestrowano 4 049 kontaktów dotyczących przemocy w domu (średnio 11,1 kontaktów dziennie) oraz 2 786 kontaktów dotyczących przemocy rówieśniczej (średnio 7,6 dziennie). W minionym roku konsultanci telefonu zarejestrowali także 997 kontaktów dotyczących wykorzystywania seksualnego dzieci (średnio 2,7 telefonów lub wiadomości dziennie).

Patrząc tylko na statystyki FDDS, widać różnicę w liczbie zgłaszających się dziewczynek i chłopców.

"Te różnice w liczbach z jednej strony mogą być związane ze stereotypami dotyczącymi płci i przekonaniami, które niestety cały czas świetnie się mają w naszym społeczeństwie, a które głoszą co przystoi danej płci, a co nie. I tak dziewczynki postrzegane są jako bardziej wrażliwe, dajemy im przestrzeń na przeżywanie emocji, a u chłopców już tego przyzwolenia nie ma. W wielu kręgach pokutuje przeświadczenie, że mężczyzna musi byś silny, że chłopaki nie płaczą" – wskazał rzeczniczka.

Co więcej, jak tłumaczyła, dziewczynki mają większą gotowość do mówienia o swoich emocjach i dzielenia się nimi np. z przyjaciółkami czy koleżankami. Chłopcy są bardziej powściągliwi i bardziej skryci. "Z drugiej strony bardzo wysoki wskaźnik samookaleczeń wśród nastolatek można też łączyć z problemem z akceptacją swojego ciała, na co niewątpliwie mają wpływ media społecznościowe" – dodała Kamińska.

Podobne statystyki dotyczą darmowego Dziecięcego Telefonu Zaufania 800 12 12 12 Prowadzonego przez biuro Rzecznika Praw Dziecka. "Ogółem w 2022 roku eksperci odebrali prawie 45 tys. połączeń telefonicznych i przeprowadzili ok. 11 tys. rozmów na czacie. Od początku tego roku w Dziecięcym Telefonie Zaufania Rzecznika Praw Dziecka odnotowano już ponad 70 zgłoszeń prób samobójczych (w całym ubiegłym roku w telefonie zaufania 800 12 12 12 było potwierdzonych 146 prób samobójczych). W każdym przypadku potencjalnego zagrożenia zdrowia lub życia dziecka podejmowane są interwencje kryzysowe wraz z odpowiednimi służbami" - przekazało PAP biuro RPD.

W związku z obserwowaną pogarszającą się kondycją psychiczną młodego pokolenia, którą potwierdzają zlecone przez Rzecznika badania, rozszerzono działalność darmowego telefonu zaufania na całą dobę, uruchomiono czat internetowy, a po ataku Rosji na Ukrainę wprowadzono dyżury specjalistów posługujących się językiem ukraińskim i rosyjskim.

Dziecięcy Telefon Zaufania

"W tym roku planowana jest kolejna odsłona kampanii promującej Dziecięcy Telefon Zaufania. Działania będą skupione głównie na obszarze mediów społecznościowych, w których dzieci i młodzież spędzają coraz więcej czasu. Dodatkowo Biuro Rzecznika Praw Dziecka zamówiło już gadżety i drukowane materiały promujące telefon 800 12 12 12 (plakaty, naklejki itp.), które będą przekazywane szkołom, domom kultury oraz innym placówkom, w których przebywają dzieci" - przekazano PAP.

"Nasilenie zaburzeń psychicznych w dużej mierze wynika z przebytej izolacji społecznej i nauki w trybie zdalnym w czasie pandemii Covid-19 oraz aktualnej sytuacji konfliktu zbrojnego w Ukrainie, który wzmocnił doświadczanie stanów lękowych przez dzieci i młodzież" - przekazała PAP rzeczniczka MEiN Adrianna Całus-Polak.

Rzeczniczka MEiN wyjaśniła, że w szkołach realizowane są obowiązkowe działania wychowawcze i profilaktyczne. Ponadto, jak podkreśliła, przepisy prawa oświatowego zobowiązują szkoły i nauczycieli do objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, w celu wspierania jego potencjału rozwojowego i stwarzania warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu szkoły oraz indywidualizowania pracy z każdym uczniem, odpowiednio do jego potrzeb i możliwości edukacyjnych, rozwojowych oraz psychofizycznych.

"Od 2019 r. realizowany jest projekt przeciwdziałania agresji i przemocy, który może mieć charakter systemowy. Projekt składa się z 2 części: komunikacja bez przemocy (przedszkola i kl. 1-3 SP) oraz mediacje szkolne i rówieśnicze (kl. VII i VIII szkoły podstawowej i ponadpodstawowej). W szkołach ponadpodstawowych realizowany jest program wsparcia rówieśniczego w ochronie zdrowia psychicznego uczniów (Peer Support)" - wyjaśniła Całus-Polak.

Rzeczniczka MEiN wskazała, że również Ośrodek Rozwoju Edukacji organizuje szkolenia dla pracowników oświaty np. "Uczeń z depresją. Profilaktyka depresji wśród dzieci i młodzieży w szkole", "Zaburzenia psychiczne przejawiające się myślami samobójczymi i zachowaniami autodestrukcyjnymi u młodzieży szkolnej" czy "Dziecko doświadczające sytuacji kryzysowej. Wspierająca rola pracowników oświaty".

W ramach Ministerstwa Zdrowia od 2016 roku działa zespół roboczy ds. prewencji samobójstw i depresji, dzięki któremu powstał Krajowy program zapobiegania zachowaniom samobójczym. Efektem dotychczasowych prac Zespołu było m.in.: usystematyzowanie od 1 stycznia 2017 r. statystyki w formularzu KSIP 10 - zgłoszenie zamachu/zachowania samobójczego.

"Obecnie w Polsce działa 347 ośrodków środowiskowej opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży (I stopień referencyjny). Pacjenci mogą skorzystać z pomocy psychologicznej, psychoterapeutycznej oraz terapii środowiskowej, bezpłatnie oraz bez skierowania lekarskiego. Poza ośrodkami I poziomu działają także ośrodki II poziomu referencyjnego(Centra Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży), gdzie pracuje lekarz psychiatra, a pacjenci wymagający intensywniejszej opieki mogą skorzystać, w części z nich, ze świadczeń w ramach oddziału dziennego. Takich placówek jest już 116. W ramach III, najwyższego poziomu referencyjności, opiekę nad pacjentami wymagający hospitalizacji, prowadzi 27 ośrodków wysokospecjalistycznej całodobowej opieki psychiatrycznej" - przekazał PAP resort zdrowia.

Łącznie na terenie całego kraju dostępnych jest 41 oddziałów stacjonarnej opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży.(PAP)

Autorka: Aleksandra Kiełczykowska

kgr/