Tego o Koperniku nie wiedzieliście. Znał się na pieniądzach, inflacji i polityce monetarnej

Tymczasem – jak zwrócił uwagę ekspert – spora część namysłu teoretycznego oraz aktywności publicznej słynnego astronoma była poświęcona właśnie gospodarce, a w szczególności konstrukcji systemu pieniężnego. „Jego koncepcje do dziś rezonują w światowej myśli ekonomicznej, choć nieraz przypisane do nazwisk innych autorów. Trudno się dziwić – w końcu problemy inflacji, rozsądnej polityki monetarnej i rozwoju gospodarczego państw narodowych nie straciły na aktualności” – powiedział.

Jak opisywał, najbardziej znane ekonomiczne prace Kopernika pochodzą z lat 1517–1528. Wówczas – za sprawą napływu złota i srebra z Ameryki Łacińskiej – zaczęto bić więcej monet. Pieniądz kruszcowy – zauważył ekspert z UJ – zaczął stopniowo wypierać wcześniejsze relacje handlowe, oparte na kredycie kupieckim i wzajemnym zaufaniu obu stron transakcji. Problemem stała się jednak ocena wartości pieniądza, czyli faktycznej zawartości w niej złota lub srebra. Niepełna informacja o jakości monety przyczyniła się do inflacji.

„Jagiellonowie stopniowo zmniejszali zawartość srebra w groszu i denarze, a do systemu pieniężnego przenikały monety z innych krajów oraz te bite nielegalnie. Dodatkowych problemów przysporzyło przyłączenie do Polski w 1466 r. Prus Królewskich, z ich odrębnym i wewnętrznie chaotycznym systemem monetarnym” – wyjaśnił ekonomista.

W obiegu, według historyków, występowało wówczas dziewięć monet dobrych i osiem monet złych, nieraz fałszywych.

Kopernik, administrator kapituły warmińskiej, za namową biskupa warmińskiego Fabiana Luzjańskiego przystąpił w 1517 r. do opracowania zasad reformy monetarnej w Prusach Królewskich. Dało to - jak podkreślił dr Maciej Grodzicki - początek całościowej koncepcji pieniądza kruszcowego. W swojej teorii dokonał rozróżnienia oszacowania monety i wartości monety. Oszacowanie to wartość nominalna, nadana monecie przez emitenta. Wartość monety zależy zaś od zawartości w niej metali szlachetnych.

Polski naukowiec zauważył, że pieniądz kruszcowy traci na wartości poprzez dodawanie większej ilości miedzi kosztem srebra, naturalne ścieranie się monet, zmniejszenie wagi. Uczony zwrócił uwagę, że wprowadzenie do obiegu nadmiernej liczby monet mogło obniżyć ich wartość poprzez wyzwolenie procesów inflacyjnych. „Stwierdzenie to czyni z Kopernika prekursora późniejszej ilościowej teorii pieniądza” – podkreślił ekonomista z UJ.

Najsłynniejszym elementem teorii Kopernika jest jednak – jak zauważył uczestnik Światowego Kongresu Kopernikańskiego – zagadnienie wypierania lepszego pieniądza przez gorszy.

„Dominacja w obiegu gorszej monety skutkować będzie inflacją, na czym stracą biedniejsze warstwy społeczne, gospodarka całego kraju, a ostatecznie również sami władcy” – opisywał dr Maciej Grodzicki.

Powołując się na prace ekonomisty Józefa Zajdy, podkreślił: „Kopernik uważał psucie monety za jedną z czterech klęsk powodujących upadek państwa – obok niezgody, śmiertelności i niepłodności ziemi. Reforma monetarna miała polegać m.in. na biciu monet tylko w jednej mennicy, całkowitym zakazie używania starych monet i ich wycofywaniu z obiegu w miarę emisji nowych, gwarantowaniu przez króla stałej liczby monet w obiegu oraz ich stabilnej wartości".

Jak przypomniał Grodzicki, traktaty monetarne Kopernika opublikowano dopiero w drugiej połowie XIX w. To wówczas nazwisko astronoma zaczęło pojawiać się w ekonomicznych opracowaniach naukowych. „Fakt ten sam w sobie jest ciekawy i wiele mówiący o rozwoju nauki, gdzie pierwotni odkrywcy, przysłowiowi olbrzymi, mogą z różnych historycznych względów przez całe wieki pozostać w zapomnieniu. Niemniej jednak +prawo gorszego pieniądza+ stało się jednym z najczęściej omawianych i testowanych prawideł w dziejach ekonomii” – stwierdził ekonomista z UJ.

Piątek jest ostatnim dniem spotkania naukowców w Krakowie w ramach obchodów 550. rocznicy urodzin astronoma. Kolejne odsłony kongresu nastąpią w Olsztynie (21-24 czerwca) i Toruniu (12-15 września).(PAP)

autor: Beata Kołodziej

mar/