2024-08-09 07:31 aktualizacja: 2024-08-09, 10:01
Aleksandr Łukaszenka Fot. PAP/EPA/YAUHEN YERCHAK
Sfałszowane wybory prezydenckie na Białorusi w 2020 roku stały się momentem przełomowym, który zmienił trajektorię historii Białorusi – mówi PAP niezależny białoruski politolog Walerij Karbalewicz w czwartą rocznicę głosowania i masowych protestów w tym kraju.
„To był moment przełomowy, punkt, w którym zaczął się nowy etap historii kraju, być może nawet najważniejsze wydarzenie w historii współczesnej Białorusi” – mówi Karbalewicz o wyborach z 9 sierpnia 2020 r. i masowych protestach, które wywołało ich sfałszowanie.
W 2020 r. Białorusini masowo wychodzili na ulice – najpierw, by zademonstrować poparcie dla opozycyjnych kandydatów, a potem w proteście przeciwko ich aresztowaniu i sfałszowaniu wyborów. Władze ogłosiły zwycięzcą Alaksandra Łukaszenkę, który już wtedy rządził krajem od 26 lat. Następnie reżim przystąpił do niszczenia opozycji, niezależnych mediów, struktur społeczeństwa obywatelskiego.
„Dla Łukaszenki 2020 rok to jest trauma, która ciągle powraca w jego wypowiedziach i która zdeterminowała jego działania, w tym masowe represje, przesądziła o wybranym kierunku polityki” – dodaje analityk.
Jak ocenia, w 2020 r. Łukaszenka uznał, że to, co się stało, to „efekt niezupełnie prawidłowej polityki, i (że) do utrzymania władzy potrzebna jest poważna transformacja nie tylko reżimu politycznego, ale i całego społeczeństwa”.
„Ta transformacja trwa, a jej wektorem jest przejście od autorytaryzmu do totalitaryzmu. To dotyczy wszystkich sfer – (w tym) życia politycznego, gospodarczego. Jej elementem jest ścisła kontrola nad całym społeczeństwem. Nie chodzi już o walkę z opozycją – teraz, niczym w ZSRR, wrogiem i przestępcą jest każdy, kto myśli inaczej” – mówi Karbalewicz.
W polityce zagranicznej ta zmiana oznacza radykalny i ideologiczny zwrot ku Rosji, w tym poparcie wojny na Ukrainie, z umożliwieniem ataku z terytorium Białorusi włącznie. „Białoruś całkowicie wpisała się w globalny, polityczny konflikt z Zachodem. Teraz możemy powiedzieć, że ten sojusz białorusko-rosyjski to, po pierwsze, unia personalna pomiędzy Łukaszenką i Putinem, a po drugie integracja gospodarek, systemów społecznych, ideologiczne wpisanie się w konstrukt +ruskiego miru+” – zaznacza rozmówca PAP.
W kontekście rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie oznacza to, że na zachodniej, północnej i południowej granicy Białorusi powstaje „żelazna kurtyna”. „Jest to żelazna kurtyna w dosłownym sensie: na granicach z Białorusią powstają mury, budowane są zasieki i pola minowe” – dodaje Karbalewicz.
Kolejny ważny element to emigracja polityczna na wielką skalę. Kilkaset tysięcy Białorusinów musiało opuścić kraj. „Mamy obecnie zjawisko białoruskiej diaspory, czego nie było wcześniej. Ta diaspora stała się podmiotem polityki międzynarodowej, który w znacznej mierze jest uznany przez świat zachodni” – podkreśla politolog. To jeden z przejawów głębokiego rozłamu, do którego doszło na Białorusi i który „władze próbują wypchnąć poza granice kraju”.
Analityk zaznacza przy tym, że pomimo ogromnej presji machiny państwowej „nie udało się przerobić białoruskiego społeczeństwa, bo jest to inne społeczeństwo niż rosyjskie”. Według Karbalewicza Białorusini, nawet ci, którzy sympatyzują z Rosją i jej narracją, są przeciwni udziałowi białoruskiej armii w wojnie. „Moim zdaniem to był kluczowy czynnik, który zdecydował o tym, że (pomimo poparcia wojny, udostępnienia terytorium, infrastruktury itp. - PAP) Łukaszenka nie zaangażował armii w wojnę na Ukrainie” – ocenia Karbalewicz. Zwraca uwagę, że system dzisiejszej Białorusi cechują oparta na strachu mobilizacja społeczna oraz silna personalizacja, uzależnienie od „życia i rządów jednego człowieka”.
Według obrońców praw człowieka od początku kampanii wyborczej w 2020 r. na Białorusi zatrzymano nawet 50 tys. osób. Obecnie za więźniów politycznych uznanych jest blisko 1400 osób. Żadna z nich nie została włączona do wymiany jeńców, która odbyła się ostatnio między Rosją i Zachodem.
„Niestety, z jednej strony Białoruś nie jest teraz priorytetowym punktem światowej polityki. Z drugiej – Białoruś z punktu widzenia zachodnich polityków nie ma zbyt dużej podmiotowości. Czyli mówiąc krótko, uważają oni, że lepiej rozmawiać od razu z Putinem” – konstatuje Karbalewicz. (PAP)
kno/
