Zmarła Jadwiga Jankowska-Cieślak. Miała 74 lata [GALERIA]
Nie żyje aktorka Jadwiga Jankowska-Cieślak - podał we wtorek na swoim portalu Film Polski. Była pierwszą Polką nagrodzoną Złotą Palmą dla najlepszej aktorki na Festiwalu Filmowym w Cannes za główną rolę w filmie "Inne spojrzenie" (1982).
Jadwiga Jankowska-Cieślak dwukrotnie była laureatką Złotych Lwów za najlepszą główną rolę kobiecą na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za filmy "Sam na sam" (1977) i "Wezwanie" (1997), a także laureatką Polskiej Nagrody Filmowej Orła za najlepszą główną rolę kobiecą w filmie "Rysa" (2008).
"Dziennikarka Éva Szalnczky jest fanatykiem prawdy i wrogiem każdego kompromisu. Miarą wolności nie jest dla niej możność przeczekania na boku, ale możność bezpośredniej walki o idee. Éva jest postacią prawdziwą i tragiczną. Zarówno, gdy upokorzona musi tłumaczyć oficerowi śledczemu technikę miłości lesbijskiej, jak i gdy zdesperowana ściąga na siebie salwę wojsk pogranicza" - pisał o roli Jankowskiej-Cieślak krytyk filmowy Jerzy Płażewski.
Kariera teatralna Jadwigi Jankowskiej-Cieślak
Debiut teatralny aktorki - rola tytułowa w sztuce Jeana Giraudoux "Elektra" w reżyserii Kazimierza Dejmka - miał miejsce 29 listopada 1973 r. Od lat 70. występowała kolejno w Puławskim Studium Teatralnym, Teatrze Dramatycznym w Warszawie, Teatrze Polskim, Teatrze Powszechnym w Warszawie; od roku 2008 współpracuje ze stołecznym Teatrem Ateneum.
Jeszcze podczas studiów zagrała swoją pierwszą rolę w filmie telewizyjnym Barbary Sass-Zdort "Ostatni liść", a jej debiutancka kreacja kinowa w "Trzeba zabić tę miłość" (1972) Janusza Morgensterna przyniosła jej pierwsze wyróżnienia – Nagrodę im. Zbyszka Cybulskiego i nagrodę Lubuskiego Lata Filmowego.
W latach 1972-84, 1987-89 i 1994-2008 była aktorką Teatru Dramatycznego w Warszawie. W latach 1984-87 występowała w Teatrze Polskim, w latach 1990-94 w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Od roku 2008 była aktorką stołecznego Teatru Ateneum, gdzie wystąpiła między innymi jako Ursulka w "Trash Story albo sztuce (nie)pamięci" Magdy Fertacz (2008) i "Kasta la vista" Sébastiena Thiéry (2011) w reżyserii Eweliny Pietrowiak oraz Pani Szapiro w "Namiętnościach". Grała też Emilię w spektaklu "T.E.O.R.E.M.A.T." Piera Paolo Pasoliniego w inscenizacji Grzegorza Jarzyny na deskach TR Warszawa (2009), René w "Królowej Margot" wystawionej w Teatrze Narodowym przez Grzegorza Wiśniewskiego (2012) i Ann w "Anarchistce" Davida Mameta w reżyserii Tomasza Szczepanka w Teatrze Studio (2013)
Najsłynniejsze role filmowe i telewizyjne
Po sukcesie w Cannes aktorka miała wiele propozycji filmowych z zagranicy, jednak ze względu na stan wojenny nie mogła z nich skorzystać.
Jacek Bromski zaangażował ją do roli Anny w "Ceremonii pogrzebowej" (1984), Jadwigi, żony groźnego przestępcy (Bogusław Linda) w dramacie kryminalnym "Zabij mnie glino" (1987) i Doroty Zabiełłowej w komedii "Sztuka kochania" (1989). Za rolę w dramacie Macieja Dejczera "300 mil do nieba" (1989) nominowano ją do Złotych Lwów na 15. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za najlepszą drugoplanową rolę kobiecą.
W latach 90. wykładała w warszawskiej szkole teatralnej. W teatrze i filmie współpracowała z tak uznanymi twórcami jak Kazimierz Dejmek, Stanisław Brejdygant, Krystian Lupa, Jerzy Grzegorzewski, Kazimierz Kutz, Barbara Sass-Zdort, Jacek Bromski i Janusz Morgenstern.
W 2009 r. zagrała "Tataraku" w reżyserii Andrzeja Wajdy. Rok później pojawiła się w telewizyjnym spektaklu "Wymazywanie" Krystiana Lupy. W ostatniej dekadzie wystąpiła m.in. w "Spaleniu Joanny" (2017) Agaty Baumgart, serialu "Ślepnąc od świateł" (2018) Krzysztofa Skoniecznego.
"Kiedy Jankowska-Cieślak zagrała w 'Trzeba zabić tę miłość' okrzyknięto ją symbolem pokolenia. Buntowniczką, w analogii do Jamesa Deana z 'Buntownika bez powodu'" - napisała Ewa Hevelke.
Jankowska-Cieślak dwukrotnie była laureatką Złotych Lwów za najlepszą główną rolę kobiecą na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za filmy "Sam na sam" (1977) i "Wezwanie" (1997), a także laureatką Polskiej Nagrody Filmowej Orła za najlepszą główną rolę kobiecą w filmie "Rysa" (2008).
Jankowska-Cieślak w oczach krytyków
"Film Morgensterna według scenariusza Janusza Głowackiego jest może jedyną w polskim kinie tak celną diagnozą młodych ludzi, którzy razem z młodością przegrali dojrzałość. Jeszcze nie zdążyli się wyszumieć, nacieszyć tanim winem i perwersyjnym kinem, a już stracili złudzenia. Być może zestarzały się w filmie dialogi, niezrozumiały jest już kontekst społeczny, ale na pewno aktualne jest przesłanie o wewnętrznym pęknięciu człowieka. O nieudanym locie motyli z podciętymi skrzydłami” – napisał krytyk filmowy Łukasz Maciejewski w magazynie "Machina" (2007).
"Sukces swój zawdzięcza Jankowska czemuś, co jest w zasadzie nieuchwytne i chyba nawet od niej niezależne: owej psychofizycznej właściwości, która czyni, że każde pojawienie się – choćby na dalszym planie – zapełnia ekran, przyciąga wzrok i zainteresowanie, pulsuje życiem i jest ona, jakby powiedział Irzykowski, samą 'materią kina'. Ma w sobie to 'aktorskie' nasycenie i energię, dzięki czemu wszystko koncentruje się na niej, a postać jej uzyskuje przez to zwiększoną nośność treściową" – napisał Aleksander Ledóchowski, w recenzji filmu na łamach magazynu "Kino". "Dodatkowym atutem Jankowskiej jest jej intuicyjny sposób psychologicznie prawidłowego zachowywania się i reagowania. A także - umiejętność wytwarzania sympatii do siebie i kreowanej postaci" – konkludował recenzent.
"Udział w tym filmie to były jedne z najpiękniejszych chwil w moim życiu. Dzięki temu weszłam w świat swojego zawodu. Ten film otworzył mi drzwi do wszystkiego" – powiedziała w jednym z wywiadów Jankowska-Cieślak.
Popularność przyniosła jej rola Basi Białasówny w serialu "Polskie drogi" J. Morgensterna. W serialu Radosława Piwowarskiego "Jan Serce" (1981) zagrała postać pielęgniarki Kaliny "Mgiełki". Później zagrała Agatę w filmie Krzysztofa Tchórzewskiego "Stan wewnętrzny" (1983), który ze względów politycznych wyświetlono dopiero w 1989 r.
Jankowska-Cieślak otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na Festiwalu Filmowym w Cannes za główną rolę, w uhonorowanym Złotą Palmą filmie "Inne spojrzenie" w Károly Makka.
"Mistrzyni psychologicznego portretowania postaci"
"Dla wielu polskich lesbijek 'Inne spojrzenie' był pierwszym filmem z elementami lesbijskimi, jaki widziały. Dla nas jest to legendarny film, dla wielu miłośniczek filmów 'branżowych' na świecie film szczególny, bo wyprodukowany w kraju socjalistycznym w latach, kiedy film 'branżowy' dopiero stawiał pewniejsze kroki w krajach demokratycznych i jeszcze nie śmiał pokazywać lesbijskiej intymności” – żadna węgierska aktorka nie śmiała zaangażować się do filmu Makka” – napisano na kobiety-kobietom.com.
Nazywana była "mistrzynią psychologicznego portretowania postaci". Uhonorowana została m.in. Polską Nagrodą Filmową Orzeł, licznymi nagrodami na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni oraz na Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej "Prowincjonalia". W latach 90. Jadwiga Jankowska-Cieślak wykładała w warszawskiej szkole teatralnej.
"Są reżyserzy, którzy wolą zewnętrzność bardziej zwyczajną, oczywistą - twarze, na których reżyseruje maluje swoje własne nastroje i przekazuje własne myśli. Jankowska-Cieślak jest inna. Wymyka się reżyserom. Nie jest ich przysłowiowym długopisem. Przez każdą, nawet banalną, postać przebija się ona sama. Jej myśli i niepokoje, i sprzeciwy" - pisała o aktorce Wiesława Czapińska.
"Jankowska-Cieślak odważnie wchodzi w skórę bohaterki, której świat całkowicie się załamał. Stroiński wtóruje jej znakomitą kreacją zdesperowanego człowieka, który być może uwierzył w stworzone przez siebie kłamstwo. Smakowite, mocne role, warte jednak lepszego scenariusza" - napisał o jej kreacji w "Rysie" Marcin Pietrzyk (2009).
"To ogromny zaszczyt. Jestem dumna i szczęśliwa, że on mnie spotkał. Czuję się bardzo wyróżniona" - mówiła aktorka 19 września 2024 r. po odsłonięciu tablicy ze swoim imieniem i nazwiskiem w Łódzkiej Alei Gwiazd.
Ostatnie role
W 2020 r. miała miejsce premiera filmu krótkometrażowego "Śmierć Wenecji" w reżyserii Marcina Brzozowskiego związanego z łódzkim teatrem alternatywnym - główną rolę zagrała w nim Jankowska-Cieślak. Obraz został zrealizowany przez Akademicki Ośrodek Inicjatyw Artystycznych w Łodzi.
Zagrała jedną z Elizabeth Costello w spektaklu Krzysztofa Warlikowskiego w Nowym Teatrze w Warszawie. "Tytułową rolę grają aktorki różne wiekiem, emploi i doświadczeniem – Jadwiga Jankowska-Cieślak, Małgorzata Hajewska-Krzysztofik, Maja Ostaszewska, Ewa Dałkowska i Maja Komorowska. (...) Trzeba powiedzieć tylko, że wszystkie są znakomite" - napisał krytyk teatralny Jacek Wakar w maju 2024 r.
Zagrała jedną z Elizabeth Costello w spektaklu Krzysztofa Warlikowskiego w Nowym Teatrze w Warszawie. Ostatnią rolę stworzyła w przedstawieniu "Przebłyski" w reż. Agaty Dudy-Gracz w Gudejko Teatr. Partnerował jej Daniel Olbrychski.
(PAP)
mr/ dki/ amac/kgr/jos/
