70 lat temu wywiad amerykański ujawnił, że ppłk UB Józef Światło jest po ich stronie
28 września 1954 r. odbyła się konferencja prasowa, na której ujawniono, że ppłk UB Józef Światło uciekł do Amerykanów. "Światło wydawał się niski, podobny do sowy w swych grubych okularach, ale jednocześnie pewny siebie i swobodny. Mówił rzeczy dla komunistów bardzo niewygodne" – pisał reporter "New York Times".
Ujawnienie przez wywiad amerykański przejęcia Józefa Światły szybko wykorzystało Radio Wolna Europa. Począwszy od 20 października rozpoczęło nadawanie cyklicznej audycji "Za kulisami bezpieki i partii", w których brał udział Światło. Wciągu pół roku wyemitowano łącznie 140 audycji. Programy te wywołały wstrząs w komunistycznym aparacie polskiej władzy i doprowadziły do głębokich zmian.
Według dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Jana Nowaka-Jeziorańskiego, atmosfera panująca w Związku Sowieckim i krajach satelickich w pierwszych miesiącach po śmierci Stalina wciąż przypominała tę ze szczytowego okresu terroru. "Dopiero rewelacje Światły i ich skutki w postaci reorganizacji i rozczłonkowania bezpieki, czystki na jej szczytach, wypuszczenie na wolność części więźniów politycznych, w pierwszym rzędzie członków partii, obaliło barierę strachu i zerwało tamy. Audycje z udziałem Światły stały się drugim, po śmierci Stalina i aresztowaniu Berii, wydarzeniem, które umożliwiło odwilż i otworzyło drogę do polskiego Października" – wspominał Nowak-Jeziorański.
"Audycje Radia Wolna Europa z udziałem Józefa Światły miały zasadniczy wpływ na sytuacje w Polsce, zarówno na płaszczyźnie emocjonalnej i symbolicznej, jak i już czysto personalnej oraz zmian organizacyjnych" – powiedział PAP prof. Andrzej Paczkowski. "Oznaczało to koniec represji stalinowskich, choć wciąż w więzieniach siedziało kilkanaście tysięcy osób. Niemniej było to przerwanie epoki stalinowskiej, tej związanej z największymi represjami" – dodał.
"Pierwszy wywiad ze Światło poszedł w eter 28 września 1954 roku późnym wieczorem. Dnia następnego był kolejny. Oba pierwsze wywiady nie były jednak skoncentrowane na tematach polskich tylko na sprawach związanych z dwoma Amerykanami, braćmi Field, Hermanem i Noelem, którzy siedzieli w więzieniach, Herman w Polsce, a Noel na Węgrzech. Pierwsza audycja z cyklu "Za kulisami bezpieki i partii" wyemitowano 20 października" – tłumaczył prof. Paczkowski.
Emigracyjny dziennikarz Zbigniew Błażyński, na podstawie wywiadów ze Światło, opracował 40-stronicową broszurę pod takim samym tytułem jak audycje radiowe. Broszury te były wysyłane do Polski w ramach tzw. akcji balonowej. "Spotlihgt" - taki kryptonim wybrano dla rozpoczętej 12 lutego 1955 r. akcji polegającej na wysyłaniu z Borholmu nad komunistyczną Polskę tysięcy balonów, do których przytwierdzono pojemniki z broszurą "Za kulisami bezpieki i partii". Akcja balonowa była wzorowana na wcześniej prowadzonych operacjach "Prospero", "Veto" i "Focus", które były skierowane przeciwko komunistom władzom czechosłowackim i węgierskim. W ciągu dwóch pierwszych miesięcy polskiej akcji wysłano 232 tys. broszur.
W 1985 r. Błażyński wydał 300-stronnicową książkę "Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940-1955". Zawarł w niej opisy wywiadów ze Światło oraz kulisy pracy nad audycjami.
5 grudnia 1953 r., wicedyrektor Departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego ppłk Józef Światło w Berlinie oddał się w ręce Amerykanów. Była to jedna z pierwszych i najważniejszych w dziejach zimnej wojny ucieczek wysokiego rangą urzędnika państwowa komunistycznego. Światło znał większość najważniejszych dokumentów śledczych, agenturalnych i archiwalnych MBP. "Zbierał informacje o ludziach, wydarzeniach i zagadnieniach, które pozwalały wykryć i zwalczyć przeciwnika politycznego. Zamawiał w odpowiednich komórkach MBP instalowanie podsłuchów telefonicznych i mieszkaniowych, przeprowadzał aresztowania, czasem sam asystował przy przesłuchaniach, studiował protokoły dochodzeń, zapisy i opracowania podsłuchów, przeglądał przechwyconą przez bezpiekę korespondencję i jej opracowania" – napisał Robert Spałek w książce "Komuniści przeciwko komunistom".
Józef Światło urodził się 1 stycznia 1915 r. w Medynie koło Zbaraża jako Izaak Fleichfarb. Od 1933 r. należał do Komunistycznego Związku Młodzieży Polski. Był dwukrotnie aresztowany. W 1938 r. został powołany do służby wojskowej. W 1939 r. brał udział w kampanii polskiej, a po jej zakończeniu znalazł się na terenie ZSRS, tam został deportowany na Syberię. W 1943 r. wstąpił do armii polskiej gen. Zygmunta Berlinga. Następnie służył w aparacie bezpieczeństwa: od stycznia do września 1945 r. pełnił funkcję zastępcy kierownika Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa w Warszawie, następnie w latach 1945–1946 w Olsztynie, a w latach 1946–1948 w Krakowie. Od października 1948 r. pracował w komórce Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego zajmującej się kontrolą partii komunistycznej. W latach 1950–1951 pełnił funkcję wicedyrektora Biura Specjalnego MBP, a następnie do grudnia 1953 r. wicedyrektora X Departamentu MBP.
W 2009 r. ukazał się książka prof. Paczkowskiego "Trzy twarze Józefa Światło", przedstawiająca historię Światły, przed wstąpienie do bezpieki, podczas służby w niej i po ucieczce na zachód. Jak powiedział prof. Paczkowski: "Powstanie tej książki było możliwe, gdyż po 1989 r. otworzyło się wiele archiwów".(PAP)
Autor: Tomasz Szczerbicki
szt/ aszw/ ep/
