Groźne powikłania wywołane RSV. "Niemowlę może nie być w stanie samodzielnie oddychać”

PAP.PL: Ostatnie doniesienia prasowe i oficjalne komunikaty informują o fali zachorowań na grypę i RSV u dzieci. Jak wygląda sytuacja w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Lublinie? Ile dzieci jest hospitalizowanych z powodu wymienionych zakażeń? 

Prof. Violetta Opoka-Winiarska:  Od końca listopada 2022 r. obserwujemy w naszym szpitalu wzrost liczby hospitalizacji z powodu zakażeń wirusem nabłonka oddechowego (RSV) i grypy. Tylko pojedyncze dzieci w tym czasie wymagały leczenia w szpitalu z powodu COVID-19. 

W grudniu 2022 r. na niemal 5 tys. osobodni hospitalizacji w naszym szpitalu, aż 928 (18,6 proc.) było z powodu zakażenia RSV, 278 z powodu grypy (5,6 proc.). Przez cały miesiąc 1/4 -1/5 wszystkich łóżek w szpitalu zajmowały dzieci z zakażeniem RSV i grypą. W tym czasie z powodu COVID-19 w szpitalu leczonych było 5 dzieci.

Należy podkreślić, że z powodu zakaźności, hospitalizacje z powodu grypy i zakażenia RSV powinny mieć miejsce w oddziale chorób zakaźnych. W przypadku, gdy dziecko z zakażeniem grypą lub RSV, a także powikłaniami poinfekcyjnymi wymaga hospitalizacji, a brakuje miejsc w dedykowanym chorobom zakaźnym oddziale, dzieci przyjmowane są do naszego szpitala. Priorytetem jest, żeby żadne dziecko nie zostało bez potrzebnej mu pomocy. 

Niemniej potrzebne jest wytłumaczenie trudnej sytuacji naszego szpitala i opieki pediatrycznej w Lublinie.

Obecna sytuacja epidemiologiczna oraz deficyt łóżek w oddziale chorób zakaźnych dla dzieci w Lublinie powoduje konieczność hospitalizacji dzieci z RSV i grypą w naszym szpitalu. Nasz szpital jest jedynym szpitalem pediatrycznym w Lublinie i dlatego pełni zarówno rolę szpitala miejskiego, jak i specjalistycznego. Nasze oddziały nie są przystosowane do hospitalizacji dzieci z chorobami zakaźnymi (sale 4, 5-osobowe), dodatkowo przeciągający się remont szpitala związany jest z istotną redukcją liczby łóżek. Na przykład w kierowanym przeze mnie Oddziale Pediatrii, Chorób Płuc i Reumatologii zamiast 24 łóżek dostępnych jest obecnie 14 (3 sale). 

Większość dzieci wymagających hospitalizacji jest w wieku poniżej 2 lat. Najmłodsze przyjmowane są do Oddziału Patologii Noworodków lub Oddziału Patologii Niemowląt lub  Oddziału Pediatrii, Chorób Płuc i Reumatologii, jeżeli oddziały dysponują miejscami.

Z powodu ciągłego braku miejsc, dzieci z zakażeniami RSV i grypą są kohortowane (z jednym rodzajem zakażenia w jednej sali) lub hospitalizowane także w innych oddziałach, które w danej chwili dysponują wolnymi łóżkami, na przykład w Oddziale Pediatrii, Endokrynologii i Diabetologii, Nefrologii Dziecięcej lub Pediatrii i Gastroenterologii. Pomimo trudnych warunków staramy się, aby każde dziecko otrzymało niezbędną pomoc. Natomiast liczne i przedłużające się hospitalizacje dzieci z grypą i zakażeniem RSV są powiązane z wstrzymaniem lub opóźnieniem planowych przyjęć, a także z zagrożeniem zakażeń wewnątrzszpitalnych u dzieci przyjętych z innego powodu. 

PAP.PL: Jak objawiają się zakażenia RSV u dzieci i jakie mogą być powikłania tego zakażenia?

V.O-W.: RSV jest chorobą zakaźną, powoduje ostre choroby układu oddechowego u osób w każdym wieku. Prawie wszystkie dzieci są do trzeciego roku życia zostają zakażone RSV. Powszechne są ponowne zakażenia, jednak kolejne infekcje są zwykle łagodniejsze.

Zakażenie RSV występuje każdego roku od października do kwietnia, ze szczytem w grudniu, styczniu lub lutym. Objawy kliniczne różnią się w zależności od wieku, stanu zdrowia pacjenta oraz tego, czy infekcja jest pierwotna czy wtórna.

Zakażenie u dzieci powyżej trzeciego roku życia ma zwykle przebieg łagodny i objawia się łagodnym nieżytem górnych dróg oddechowych oraz katarem, kaszlem, stanem gorączkowym, zmniejszonym apetytem. Dzieci najczęściej leczone są w domu. 

U młodszych dzieci zakażenia RSV może powodować zapalenie oskrzelików, a następnie nierzadko zapalenie płuc o ciężkim przebiegu, wymagające hospitalizacji.

Zapalenie oskrzelików zwykle występuje po jednym do trzech dniach łagodnych objawów przeziębienia. W miarę postępu choroby występują inne objawy, w tym szybkie i utrudnione, wymagające wysiłku oddychanie, świszczący oddech, uporczywy kaszel, zmniejszony apetyt i trudności w karmieniu, co może prowadzić do odwodnienia. Te dzieci wymagają natychmiastowej pomocy medycznej. 

Zapalenie oskrzelików jest bardzo niebezpieczne u noworodków urodzonych przedwcześnie i niemowląt do szóstego miesiąca życia. W ciężkich przypadkach dziecko może nie być w stanie samodzielnie oddychać. Ocenia się, że hospitalizacji wymaga 3-10 proc. wszystkich dzieci zakażonych RSV. Hospitalizacja daje możliwość ścisłego monitorowania dziecka i podania płynów dożylnych oraz dodatkowego tlenu do oddychania, w razie potrzeby leków przeciwgorączkowych. Do chwili obecnej nie opracowano szczepionki przeciw RSV oraz leku przeciwwirusowego, dlatego postępowanie ma na celu złagodzenie objawów do czasu ustąpienia infekcji.

PAP.PL: Jak wygląda przebieg grypy u dzieci? Kiedy wirus grypy jest szczególnie niebezpieczny? 

V.O-W.: W przypadku grypy, która jest ostrą chorobą układu oddechowego wywołaną przez wirusy grypy A lub B, rzadko C, objawy także różnią się w zależności od wieku pacjenta, wcześniejszych zakażeń, chorób współistniejących i stosowanych szczepień. Najczęściej choroba objawia się gorączką, bólem głowy i mięśni, zmęczeniem, może wystąpić kaszel i katar, rzadziej nudności i wymioty. Grypa u dotychczas zdrowych dzieci jest najczęściej chorobą ostrą, samoograniczającą się i niepowikłaną. 

Dzieci poniżej 5 roku życia, ale szczególnie poniżej 2. roku życia oraz dzieci z przewlekłymi chorobami współistniejącymi, np. zaburzoną odpornością, astmą, innymi przewlekłymi chorobami płuc, chorobami neurologicznymi, serca, cukrzycą są narażone na ciężki przebieg choroby i powikłania, które mogą wystąpić również u dotychczas zdrowych dzieci. 

Zapalenie płuc jest najczęstszym powikłaniem grypy. Inne to zapalenie ucha, zapalenia krtani, tchawicy lub oskrzeli, zaostrzenia chorób współistniejących, np. astmy oskrzelowej, wtórne zakażenia bakteryjne, drgawki gorączkowe i niegorączkowe, rzadziej zapalenie mózgu, opon mózgowych lub mięśnia sercowego.

W leczeniu i profilaktyce (po kontakcie z chorym na grypę) stosowany jest lek przeciwwirusowy oseltamiwir, którego dawkowanie zależy od wieku i masy ciała pacjenta. 

Najważniejszą rolę w profilaktyce czynnej grypy pełnią coroczne szczepienia ochronne przeciwko grypie, zalecane u dzieci powyżej 6. miesiąca życia.

PAP.PL: Czy możliwe jest zapobieganie tym chorobom? 

V.O-W.: Pytanie jest bardzo ważne, ponieważ w wielu przypadkach można zapobiec zachorowaniu lub ciężkiemu przebiegowi chorób zakaźnych u dzieci. 

Wirusy grypy i RSV przenoszone są poprzez kontakt z wydzielinami dróg oddechowych osoby zakażonej (kichanie, kaszel, mówienie, dotykanie), oraz na rękach lub zanieczyszczonych przedmiotach. Każdy, kto ma kontakt z niemowlętami lub małymi dziećmi, powinien regularnie myć ręce lub stosować środek dezynfekujący do rąk na bazie alkoholu. 

Dziecko z zapaleniem oskrzelików nie powinno się kontaktować z innymi niemowlętami i osobami podatnymi na ciężki przebieg zakażeń dróg oddechowych do czasu ustąpienia objawów.

Rodzice lub główni opiekunowie mogą odwiedzać (i przebywać z dzieckiem), ale rodzeństwo, przyjaciele, dziadkowie - nie powinni. Wszyscy odwiedzający muszą myć ręce przed i po opuszczeniu pokoju lub sali. Należy pamiętać, że palenie nikotyny w pobliżu dziecka zwiększa ryzyko chorób układu oddechowego.

Jak wspomniałam wcześniej, najważniejszą rolę w czynnej profilaktyce grypy pełnią coroczne szczepienia ochronne przeciwko grypie. Coroczne szczepienie przeciwko grypie jest zalecane dla wszystkich dzieci powyżej szóstego miesiąca życia (szczepionka donosowa od 24 miesiąca życia). Szczepienie należy zalecać także u osób mających kontakt z dziećmi poniżej szóstego miesiąca życia. 

Ważne jest szczepienie dzieci przeciw pneumokokom (obecnie szczepienie obowiązkowe od 6. tygodnia życia), ponieważ zakażenie grypą powikłane zakażeniem pneumokokami przebiega bardzo ciężko. 

W przypadku kontaktu z chorymi na grypę, dzieciom, szczególnie gdy obciążone są innymi chorobami przewlekłymi, zalecana jest tzw. profilaktyka poekspozycyjna lekiem przeciwwirusowym ( oseltamiwir). 

Jak już wspomniałam, nie ma dostępnego szczepienia przeciwko chorobie wywołanej RSV. Niemowlęta w wieku poniżej 6 miesięcy, które urodziły się w 29 - 32 tygodniu ciąży oraz poniżej 12 miesięcy, z określonymi typami przewlekłych chorób płuc lub urodzone przed 29 tygodniem mogą otrzymać specjalny lek (paliwizumab), aby zapobiec ciężkiemu zakażeniu RSV wymagającemu hospitalizacji. Lek podawany jest domięśniowo raz w miesiącu przez 3 do 5 miesięcy, od października do kwietnia w ramach programu lekowego Ministerstwa Zdrowia. 

PAP.PL: Ponadto nadal mamy na uwadze Covid-19, mimo że obecnie został wyparty przez inne wirusy atakujące układ oddechowy.

V.O-W.: Szczepienie dzieci przeciw COVID-19 jest nadal bardzo ważne. Od 12 grudnia 2022 roku dostępne są szczepionki przeciw COVID-19  dla dzieci w wieku od  6 miesięcy. Pomimo, że COVID-19 nie jest obecnie powszechnym powodem do hospitalizacji dzieci, to pamiętamy poprzednie 2 lata, w czasie których w kierowanej przeze mnie Klinice hospitalizowaliśmy ponad 100 chorych dzieci z ciężkimi powikłaniami po zakażeniu SARS-COV-2. 

Podkreślam, że zapobieganie jest najlepszą formą postępowania z chorobami, w tym z zakażeniami wirusowymi u dzieci. (PAP)

Rozmawiała: Milena Motyl 

mmi/