2023-02-01 06:12 aktualizacja: 2023-02-01, 12:01
Atlas "Krieges Carte von Schlesien”. Fot. Leszek Szymański
Na podstawie jedynego istniejącego egzemplarza atlasu "Krieges Carte von Schlesien” powstałego na zamówienie króla Fryderyka II, profesor Monika Adamska z Politechniki Opolskiej odtwarza obraz miast śląskich w XVIII wieku.
Atlas został opracowany przez Christiana Friedricha von Wrede na zlecenie króla Prus Fryderyka II, który w XVIII wieku zdobył tereny Śląska. Dzieło, opracowane w latach 1747-1753, składa się z pięciu tomów zawierających łącznie ponad dwieście arkuszy, w tym 195 map. Jedyny egzemplarz atlasu jest przechowywany w Bibliotece Państwowej w Berlinie.
"Atlas Krieges Carte von Schlesien to szczegółowe, wykonane z rozmachem, zgodnie z zasadami kartografii pomiarowej, piękne graficznie opracowanie. Na kartach tytułowych, kluczowych w realizacji projektu, przedstawiono łącznie plany aż 67 miast ówczesnego Śląska w skali 1:14000. Dla niektórych miast regionu jest to pierwszy plan w ich historii. W przypadku Opolszczyzny, przedstawionych zostało w sumie 17 miast, w tym twierdze w Brzegu, Koźlu i Nysie oraz umocnione miasta: Głubczyce i Namysłów, ponadto m.in: Głogówek, Krapkowice, Opole, Paczków, Prudnik" - opowiada prof. Monika Adamska.
Na mapach są opisane nie tylko twierdze i umocnienia, ale i sieć rzeczna, mokradła, tereny rolne, lasy oraz winnice uprawiane w rejonie Zielonej Góry i Krosna Odrzańskiego. Są oczywiście ważne z punktu widzenia wojskowego mosty (z rozróżnieniem na drewniane i murowane), stacje pocztowe i obiekty przemysłowe: młyny, wiatraki, cegielnie. Nie zabrakło informacji o kościołach (z zaznaczeniem wyznania), klasztorach, kaplicach, zamkach i siedzibach szlacheckich, a nawet szubienicach (także z podziałem na murowane i drewniane), obrazach słynących łaską oraz fontannach w poszczególnych miastach.
"Plany miast precyzyjnie odzwierciedlają charakter rozplanowania, układ kwartałów zabudowy i lokalizację placów. Odwzorowują również obwarowania miast, najczęściej średniowieczne, ale również skomplikowane układy gwiaździstych fortyfikacji twierdz Śląska: Brzegu, Głogowa, Kłodzka, Koźla i Nysy. Wokół twierdzy nie mogły istnieć żadne przedmieścia, teren poza miastem był pozbawiony zabudowy, życie w obszarze twierdzy niosło wiele ograniczeń. Cały atlas jest opisany w języku niemieckim, jedynie brody dla pojazdów i pieszych w języku francuskim. W samym Opolu i okolicach wskazano trzy miejsca dogodne do przekroczenia Odry" - wylicza prof. Monika Adamska.
Żeby uzyskać dostęp do map, pani profesor musiała przekonać Fundację Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego w Berlinie, że jej pomysł badawczy zasługuje na wsparcie. Z drugiej strony, dane znajdujące się na kartach atlasu, ze względu na obowiązującą przez lata (do Traktatu wersalskiego w 1919 r.) tajemnicę wojskową związaną z wydawnictwem, nadal są słabo rozeznane naukowo i mogą być atrakcyjnym źródłem badań zarówno pod względem architektury, geografii i historii terenów opisanych w tym dziele.
Ze względu na fakt, że atlas zawiera szczegółowe dane opisane w konkretnym okresie czasu, możliwe będzie na tej podstawie określenie zmian na Śląsku po jego włączeniu do Prus. Dotyczy to m.in. miejscowości i obiektów gospodarczych zakładanych masowo na Śląsku przez kolejne władze pruskie. Jak zaznacza profesor Adamska, po analizie porównawczej znajdujących się w Berlinie innych opracowań kartograficznych Śląska z różnych epok, atlas stworzony przez kartografów pracujących pod przewodnictwem von Wrede można określić mianem wyjątkowego źródła mającego olbrzymi potencjał do kolejnych badań naukowych na bazie historycznej kartografii. (PAP)
Autor: Marek Szczepanik
kgr/
