Emilian Kamiński i Krzysztof Kolberger byli inwigilowani przez Służbę Bezpieczeństwa

Emilian Kamiński (1952-2022) był aktorem i reżyserem teatralnym. W 1975 r. ukończył Państwową Wyższą Szkołę Teatralną w Warszawie. Dwa lata później zadebiutował na dużym ekranie w filmie Jana Łomnickiego "Akcja pod Arsenałem". Był związany m.in. z teatrami: Ateneum, Na Woli oraz Narodowym. Założył Fundację Atut i Teatr Kamienica w Warszawie. Odznaczony był m.in.: Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2023). Krzyżem Wolności i Solidarności (2019), Złotym Krzyżem Zasługi (2005) i Złotym Medalem "Zasłużony Kulturze Gloria Artis" (2022).

W latach 1980–81 zaangażował się w działalność NSZZ "Solidarność". Pełnił m.in. funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Zakładowej w Teatrze Narodowym w Warszawie. Po wprowadzeniu stanu wojennego związał się z podziemnym Teatrem Domowym, który powstał jako wyraz sprzeciwu środowiska aktorskiego wobec wprowadzenia stanu wojennego i zdelegalizowania "Solidarności". Spektakle były wystawiane w mieszkaniach prywatnych. Kamiński występował w nich, a także uczestniczył w pracach organizacyjnych teatru. Jego aktywność nie umknęła uwadze organów bezpieczeństwa PRL.

Bojkot występów w telewizji

"Największą inwigilacją SB środowiska twórcze zostały objęte podczas stanu wojennego. Jednym z powodów był słynny bojkot występów w telewizji i oficjalnych przedstawieniach teatralnych. Uczestniczyła w nim grupa najbardziej rozpoznawalnych aktorów" - powiedział PAP naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Szczecinie dr hab. Sebastian Ligarski. "Grali oni w kościołach oraz w konspiracyjnych spektaklach Teatru Domowego założonego przez Ewę Dałkowską w je prywatnym mieszkaniu. Tworzyli go także Andrzej Piszczatowski, Maciej Szary i właśnie Emilian Kamiński. Pierwszy spektakl odbył się w listopadzie 1982 r. SB uznała inicjatywę za wyjątkowo niebezpieczną i starała się jej przeciwdziałać nasilając inwigilację" - wyjaśnił. Przypomniał, że "siedem przedstawień Teatru Domowego zagrano w prywatnych mieszkaniach ponad 400 razy. Obejrzało je 32 tys. widzów".

Jesienią 1983 r. aktor został zarejestrowany przez Wydział IV Departamentu III MSW jako figurant Sprawy Operacyjnego Sprawdzenia pod kryptonimem Teatr II. Rozpracowanie prowadzono w związku z informacjami otrzymanymi od tajnych współpracowników SB, z których wynikało, że jest on organizatorem i uczestnikiem Teatru Podziemnego. SB ustaliła, iż "aktywnie uczestniczył w nielegalnych przedstawieniach w mieszkaniach prywatnych na terenie Warszawy", podczas których "dyskutowano i prezentowano różnego rodzaju teksty o wrogich treściach i kolportowano nielegalne wydawnictwa". W toku inwigilacji zastosowano wobec niego szereg działań operacyjnych, jak "okresowa obserwacja zewnętrzna", podsłuch telefoniczny i pozyskiwano informacje od tajnych współpracowników (TW).

W latach 1983-84 "bezpieka" zablokowała aktorowi wyjazdy zagraniczne do wszystkich krajów świata.

"Aktorów nękano i zastraszano zwolnieniem z pracy. Jednym ze sposobów represji wobec twórców było zastrzeganie czyli blokowanie zagranicznych wyjazdów. Gdy kilkanaście lat temu rozmawiałem z Emilianem Kamińskim podczas spotkania w Przystanku Historia, wspominał jednak, że "Teatr Domowy był najlepszym i najpiękniejszym okresem w jego życiu zawodowym" - wyjaśnił historyk IPN.

Kolberger  uczestniczył w podziemnej działalności artystycznej

Krzysztof Kolberger (1950-2011) był absolwentem warszawskiej PWST (1972). Pracował m.in. w Teatrze Narodowym, Współczesnym i Ateneum. Zagrał wiele wybitnych ról teatralnych i filmowych, m.in. w serialach: "Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy" (1979–81), "Kanclerz" (1989), "Kuchnia polska" (1992), "Ekstradycja" (1995–98), "Sfora" (2002, 2006) i filmach: "Kontrakt" (1980) Krzysztofa Zanussiego, "Ostatni prom" (1989) Waldemara Krzystka oraz "Katyń" (2006) Andrzeja Wajdy.

"W okresie stanu wojennego aktor włączył się do bojkotu telewizji. Zaangażował się też w działania Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom oraz wspierającego artystów Muzeum Archidiecezji Warszawskiej. Uczestniczył w podziemnej działalności artystycznej. Występy odbywały się najczęściej w kościołach i salkach przykościelnych" - podaje IPN.

Działalność aktora była obserwowana przez Służbę Bezpieczeństwa i jej agentów - jednym z figurantów Sprawy Operacyjnego Sprawdzenia krypt. "Teatr II" prowadzonej w latach 1983–85 przeciwko Emilianowi Kamińskiemu był zaangażowany w podziemną działalność artystyczną aktor Krzysztof Kolberger.

Meldunki SB

W archiwum IPN zachowały się meldunki SB informujące, że w kwietniu 1984 r. wystąpił on podczas "Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej", gdzie wraz z innymi twórcami prezentował "patriotyczną poezję Norwida, Mickiewicza, Wyspiańskiego". Funkcjonariusze "bezpieki" zwracali uwagę na "tendencyjną interpretację tych utworów", która zawierała krytykę władz i ustroju PRL. Kolbergera wskazano jako jednego organizatorów występu krakowskiego kabaretu "Piwnica pod Baranami", który odbył się w siedzibie Muzeum Archidiecezji Warszawskiej w czerwcu 1986 r. W meldunku SB zwrócono uwagę na "wiele złośliwych tekstów pod adresem władz państwowo-politycznych" oraz "ośmieszających działalność organów MO".

WUSW w Łodzi informował centralę MSW w Warszawie o występie aktora, jaki odbył się 8 października 1986 r. w kościele jezuitów w Łodzi. W jego trakcie aktor zaprezentował program, na który złożyły się teksty Adama Mickiewicza, Stanisława Wyspiańskiego, Czesława Miłosza, Ernesta Brylla dobrane tak, by "wskazywały zniewolenie narodu polskiego". W ocenie SB, występ przyjęto entuzjastycznie, a Krzysztof Kolberger schodząc ze sceny pozdrowił widzów "dłonią uniesioną w geście V".

"W latach 1985-1987 dostał zastrzeżenie wyjazdów zagranicznych do wszystkich krajów świata, wniesione na wniosek Wydziału III-1 SUSW w Warszawie" - czytamy w informacji prasowej IPN.

Krzysztof Kolberger był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2011), Nagrodą Totus Tuus Fundacji "Dzieło Nowego Tysiąclecia" w kategorii "Osiągnięcia w dziedzinie kultury chrześcijańskiej" (2009) oraz Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2008). Za radiowe interpretacje klasyków literatury polskiej i światowej, a także wkład w propagowanie kultury otrzymał nagrody "Złoty Mikrofon" oraz "Złoty Splendor" przyznawane przez Polskie Radio. Aktor zmarł 7 stycznia 2011 roku. (PAP)

Autor: Maciej Replewicz

mj/