2023-08-01 16:57 aktualizacja: 2023-08-02, 08:50
arsz Powstania Warszawskiego 2023 w godzinę "W" na rondzie Dmowskiego w Warszawie Fot. PAP/Kalbar
W Godzinę "W" stolica oddała hołd powstańcom warszawskim. W 79. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego miasto zatrzymało się na minutę, by uczcić bohaterów zrywu. Zarówno w Warszawie, jak i w całym kraju rozległ się dźwięk syren alarmowych. Także zgromadzeni przed pomnikiem Gloria Victis minutą ciszy uczcili pamięć powstańców.
O godzinie 17, jak co roku, zatrzymał się ruch na stołecznych ulicach. Stanęli przechodnie, samochody, autobusy i tramwaje.
Kierowcy wysiadali z aut, a motocykliści zsiadali ze swoich maszyn. Pojazdy zatrzymali również motorniczowie tramwajów i kierowcy autobusów. Uruchomili także sygnały dźwiękowe.
Po godzinie 17 w mieście zawyły syreny. Rondo Dmowskiego, na którym pojawiły się tłumy, zostało spowite dymem z rac. Na Placu Zamkowym mieszkańcy utworzyli natomiast ogromny znak Polski Walczącej. Na budynku PAST-y powiewały biało-czerwone flagi z symbolem Polski Walczącej.
Hołd powstańczemu zrywowi oddali żeglarze na Wiśle. Flotylla kilkunastu jednostek, zatrzymała się w okolicach mostu Poniatowskiego.
Nad Warszawą przeleciały również w szyku trzy samoloty Zlin-50 z Grupy Akrobacyjnej Żelazny.
Gloria Victis
Zgromadzeni przed pomnikiem Gloria Victis minutą ciszy uczcili pamięć powstańców. Odśpiewano Mazurek Dąbrowskiego i odegrano hejnał warszawski. Biskup polowy Wojska Polskiego Wiesław Lechowicz odmówił modlitwę za poległych.
Wraz z prezydentem RP Andrzejm Dudą kwiaty złożyli powstańcy: Jakub Nowakowski i Janusz Walendziak. Wieniec złożył też premier Mateusz Morawiecki, a także marszałek Sejmu Elżbieta Witek i wicemarszałkowie Sejmu Małgorzata Gosiewska i Małgorzata Kidawa-Błońska oraz marszałek Senatu Tomasz Grodzki z wicemarszałek Gabrielą Morawską-Stanecką. Kwiatami złożonymi pod pomnikiem powstańców uhonorował też prezes PiS Jarosław Kaczyński. Wieniec od mieszkańców stolicy złożył prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski wraz z delegacją w skład której wchodzili: wiceprezes Związku Powstańców Warszawskich Jerzy Mindziukiewcz, Janusz Komorowski z zarządu głównego Światowego Związku Żołnierzy AK, przewodniczący zarządu głównego Stowarzyszenia Szarych Szeregów Andrzej Marasek, prezes zarządu stowarzyszenia AK "Żywiciel" i Miłośników ich Tradycji Bogusław Kamola, Janusz Maksymowicz ze Związku Powstańców Warszawskich.
W uroczystościach uczestniczyli również m.in. powstaniec prof. Leszek Stanisław Żukowski, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński, kard. Kazimierz Nycz, Prezes Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk, prezes IPN Karol Nawrocki, dyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego Jan Ołdakowski.
Chwilę przed godziną "W" w asyście żołnierzy z Kompanii Reprezentacyjnej Wojska Polskiego prezydent Andrzej Duda, premier Mateusz Morawiecki, prezes PiS Jarosław Kaczyński oraz marszałek Sejmu Elżbieta Witek złożyli kwiaty na grobie gen. Antoniego Chruściela "Montera". Czcząc pamięć dowódcy sił walczących w Powstaniu Warszawskim kwiaty na grobie "Montera" złożyli także przedstawiciele władz stolicy, parlamentarzyści.
31 lipca 1944 r., Komendant Główny AK gen. Tadeusz Komorowski "Bór" wydał dowódcy Okręgu AK Warszawa Miasto płk. Antoniemu Chruścielowi, "Monterowi", rozkaz o rozpoczęciu 1 sierpnia 1944 r. powstania w Warszawie. "Po pięciu blisko latach nieprzerwanej i twardej walki prowadzonej w podziemiach konspiracji stajecie dziś otwarcie z bronią w ręku" - głosił rozkaz "Bora".
W Powstaniu Warszawskim Chruściel (ur. w 1895 r.) był dowódcą całości walczących sił. 9 września 1944 r. skierował list do dowódcy AK gen. "Bora", domagając się odroczenia decyzji kapitulacji. Awansowany do stopnia generała brygady rozkazem Naczelnego Wodza z 14 września 1944 r. "za wybitne dowodzenie i przykład osobistego męstwa w walkach o Warszawę".
Oficjalną część obchodów na Powązkach Wojskowych zakończyło odprowadzenie wojskowej asysty honorowej i pocztów sztandarowych.
Uroczystości przed pomnikiem Gloria Victis stanowią kulminacyjny punkt obchodów rocznicy Powstania Warszawskiego.
Tradycja oddawania hołdu poległym w rocznicę powstania na Wojskowych Powązkach sięga czasów PRL, gdy ówczesne władze nie pozwalały na oficjalne uroczystości. Pomimo tego warszawiacy całymi rodzinami gromadzili się 1 sierpnia każdego roku wokół pomnika Gloria Victis i grobów poległych.
Obelisk Gloria Victis postawiono na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w drugą rocznicę zrywu w 1946 r. Autorką monumentu wyłonionego w konkursie jest łączniczka i żołnierz Powstania Warszawskiego Helena Kłosowicz. Wokół pomnika znajdują się mogiły powstańców, których ciała ekshumowano zaraz po wojnie z całej Warszawy.
Nazwa pomnika - "Chwała zwyciężonym" - jest nawiązaniem do opowiadania Elizy Orzeszkowej, poświęconego Powstaniu Styczniowemu, w którym autorka podkreśliła, że walczącym w imię wyzwolenia ojczyzny należy się cześć i szacunek, niezależnie od wyników walk.
Przed pomnikiem „Polegli – Niepokonani” na Cmentarzu Powstańców rozpoczęły się uroczystości w 79 rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. Biorą w nich udział przedstawiciele władz państwowych, samorządowych, powstańcy, mieszkańcy stolicy oraz harcerze.
W uroczystościach biorą udział m.in. prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski oraz marszałek Senatu Tomasz Grodzki.
Uroczystości na Cmentarzu Powstańców Warszawy
Uroczystość przed pomnikiem „Polegli – Niepokonani” na Cmentarzu Powstańców Warszawy to element głównych obchodów 79. rocznicy Powstania Warszawskiego. Wzięli w nich udział przedstawiciele władz państwowych, samorządowych, powstańcy, mieszkańcy stolicy oraz harcerze. Prezydent Warszawy przypomniał, że cmentarz na Woli jest miejscem pamięci „o setkach tysięcy pomordowanych, zesłanych do obozów koncentracyjnych i obozów pracy przymusowej”. „Jesteśmy tu, aby zdać sobie sprawę z siły społeczeństwa polskiego i jego ofiary” – mówił Trzaskowski. Dodał, że pamiętając o ofiarach niemieckich zbrodni należy także mieć na uwadze, z jak wielkimi rozterkami zmagali się rodzice dzieci, które szły walczyć w powstaniu. „To są dylematy i dramaty, które na zawsze zostają w rodzinach, gdy rodzice zostają, a dzieci już nie ma. Ta danina krwi ludności cywilnej jest nie do przecenienia” – podkreślił prezydent Warszawy.
Prezydent miasta Rafał Trzaskowski mówiąc o cywilnych ofiarach Powstania Warszawskiego przypomniał, że w pierwszych dniach zrywu Niemcy realizowali płynący z Berlina rozkaz wymordowania wszystkich mieszkańców miasta. „Ten plan wcielano właśnie tu – na Woli” – podkreślił. Zachęcił także zgromadzonych do odczytywania nazwisk pomordowanych, którzy spoczywają na cmentarzu na Woli, ponieważ daje to możliwość „pomyślenia o ówczesnych dramatach, tych którzy nie mogli decydować o samych sobie”.
Już przed godziną „W” delegacje i mieszkańcy Warszawy złożyli kwiaty i znicze przed pomnikiem Matki. Monument w Parku Powstańców Warszawy odsłonięto 26 maja 2017 roku. Jego ideą było oddanie czci matkom, których dzieci poległy w czasie Powstania Warszawskiego. Pomnik przedstawia matkę trzymającą całun. Wykonał go Łukasz Krupski, absolwent warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Następnie uczestnicy oddali hołd mieszkańcom Warszawy pochowanym w kurhanie zwieńczonym pomnikiem „Polegli -Niepokonani”, tablicą poświęconą harcerzom Szarych Szeregów i przed kamieniem upamiętniającym warszawiaków wywiezionych w czasie powstania i po jego zakończeniu do niemieckich obozów koncentracyjnych i zagłady. Do Auschwitz-Birkenau, Sachsenhausen, Mauthausen-Gusen trafiło około 50 tysięcy mieszkańców miasta. W momencie wkroczenia Armii Czerwonej w Auschwitz znajdowało się co najmniej 298 warszawiaków.
Szczątki i prochy ofiar Powstania
Na otwartym w 1945 r. wolskim Cmentarzu Powstańców Warszawy spoczywają szczątki i prochy ponad 104 tys. głównie cywilnych, ale również wojskowych ofiar powstania, w dużej mierze bezimiennych, w tym wiele ofiar rzezi Woli z pierwszych dniach sierpnia 1944 r. W 1973 r. odsłonięto na cmentarzu pomnik „Polegli – Niepokonani” projektu Gustawa Zemły. Przez lata nekropolia nie była rewitalizowana. W ostatnich latach prowadzono kapitalny remont. Wzniesiono pomnik Matki oraz monument ku czci mieszkańców Warszawy zamordowanych w niemieckich obozach koncentracyjnych. Od lipca 2022 r. na kurhanie wzniesiono krzyż. Wzniesienie go było postulatem środowiska powstańców, którzy od wielu lat zabiegają o jak najgodniejsze upamiętnienie pochowanych w tym miejscu. Również w 2022 roku w sąsiedztwie cmentarza została otwarta Izba Pamięci, nowy oddział Muzeum Warszawy. Na Murze Pamięci w pobliżu Izby Pamięci, znajdują się imiona i nazwiska 62 tysięcy zidentyfikowanych osób pochowanych na nekropolii. 30 tysięcy tabliczek pozostaje „bezimiennych”.
Przewodnicząca Społecznego Komitetu ds. Cmentarza Powstańców Warszawy Wanda Traczyk-Stawska podziękowała zebranym za obecność w tym miejscu oraz pamięć o wciąż żyjących weteranach.
„W tym miejscu jest pamięć o tym, czym jest wojna dla ludności cywilnej. Tu leży 10 tysięcy żołnierzy i 80 tysięcy cywilów, bo Niemcy byli okrutni. Wszyscy wiedzą jakie cierpienia zniosła Wola. Tu jest miejsce świadczące, że wolność jest najważniejsza” – podkreśliła Traczyk-Stawska.
Modlitwę za zmarłych odmówili duchowni katoliccy, prawosławni, ewangeliccy, islamscy i żydowscy. „Módlmy się z wdzięcznością za daninę krwi i poświęcenia powstańców i mieszkańców miasta oraz z troską, aby przyszłość i teraźniejszość naszej ojczyzny i całego globu przebiegała w pokoju” – powiedział biskup polowy Wojska Polskiego Wiesław Lechowicz. Odczytano także wiersz Jana Romockiego „Modlitwa Szarych Szeregów”.
Uroczystość zakończył Apel Pamięci. Wymieniono w nim najważniejszych dowódców Armii Krajowej, żołnierzy oddziałów powstańczych, ofiary cywilne oraz osoby dbające o pamięć o Powstaniu Warszawskim, między innymi twórcę Muzeum Powstania Warszawskiego prezydenta Lecha Kaczyńskiego. „Do Was się zwracam, potomni! Niech pamięć o walecznych powstańcach warszawskich i heroicznych mieszkańcach stolicy niech zawsze pozostanie w waszych sercach. Pamiętajcie ich ofiarę krwi i życia złożoną na ołtarzu wolności Ojczyzny. Niech Ich postacie i bohaterskie czyny utrwalone w Waszej świadomości i tradycji oręża polskiego będą przykładem patriotyzmu, poświęcenia i oddania Rzeczypospolitej” – głosił tekst Apelu Pamięci.
Wieńce i wiązanki kwiatów złożyli na kurhanie cmentarza przedstawiciele weteranów powstania, przedstawiciele kancelarii prezydenta i premiera, marszałek Senatu Tomasz Grodzki i prezydent miasta Rafał Trzaskowski.
Powstanie Warszawskie było największą akcją zbrojną podziemia w okupowanej przez Niemców Europie. 1 sierpnia 1944 r. do walki w stolicy przystąpiło ok. 40-50 tys. powstańców. Planowane na kilka dni trwało ponad dwa miesiące. W czasie walk w Warszawie zginęło ok. 18 tys. powstańców, a 25 tys. zostało rannych.
Straty wśród ludności cywilnej były ogromne i wynosiły ok. 180 tys. zabitych. Pozostałych przy życiu mieszkańców Warszawy, ok. 500 tys. wypędzono z miasta, które po powstaniu zostało niemal całkowicie spalone i zburzone. (PAP)
Autorzy: Marta Stańczyk, Agnieszka Ziemska, Olga Łozińska, Michał Szukała
jos/kno/
Marsz Powstania Warszawskiego 2023 w godzinę "W" Fot. PAP/Kalbar
Rondo Dmowskiego podczas obchodów Godziny W Fot. PAP/Kalbar
Godzina W na rondzie Dmowskiego w Warszawie PAP/Andrzej Lange
Grupa Akrobacyjna Żelazny podczas specjalnego przelotu nad Warszawą Fot. PAP/ PAP/Paweł Supernak
Fot. Symbol Polski Walczącej utworzony przez ludzi na Placu Zamkowym w WarszawiePAP/Paweł Supernak
Godzina "W" na rondzie Dmowskiego w Warszawie Fot. PAP/Andrzej Lange
Grupa Akrobacyjna Żelazny podczas specjalnego przelotu nad Warszawą Fot. PAP/Paweł Supernak
Uczestnicy uroczystości przed pomnikiem Gloria Victis Fot. PAP/Rafał Guz
Prezydent RP Andrzej Duda (P) składa kwiaty na grobie gen. Antoniego Chruściela "Montera", dowódcy Okręgu Warszawskiego AK Fot. PAP/Radek Pietruszka
Uczestnicy uroczystości przy Pomniku Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej przed Sejmem w Warszawie Fot. PAP/PAP/Marcin Obara
10. edycja "Piosenek dla Małego Powstańca" pod pomnikiem Małego Powstańca w Warszawie Fot. PAP/Szymon Pulcyn
