2024-12-01 09:01 aktualizacja: 2024-12-01, 14:04
Nuggetsy z kurczaka i frytki. Fot. PAP/Tomasz Waszczuk
Niekorzystne doświadczenia z dzieciństwa, takie jak np. przemoc czy zaniedbanie emocjonalne, mogą mieć istotny związek z nawykami żywieniowymi w dorosłości - wynika z nowych polskich badań. Może to być powiązane m.in. z trudnością w regulacji emocji.
"W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie psychologicznym podłożem otyłości. Uzyskane przez nas wyniki potwierdzają, że narażenie na traumę we wczesnym okresie życia może być istotnym czynnikiem ryzyka niekorzystnych zachowań żywieniowych, a w konsekwencji - zaburzeń zdrowia w wieku dorosłym" - mówił dr hab. Marcin Rzeszutek, prof. UW.
Z niedawnych badań jego zespołu wynika, że niekorzystne doświadczenia z dzieciństwa (ang. adverse childhood experiences, ACEs) korelują z wyższym poziomem BMI, rzadszym spożywaniem produktów korzystnych dla zdrowia - i częstszym sięganiem po produkty niezdrowe. Publikacja ukazała się w czasopiśmie naukowym "Appetite".
"Warto, żeby pacjenci, ale również lekarze rodzinni czy dietetycy zdawali sobie sprawę, że za powstanie nieprawidłowych wzorców odżywiania i otyłości mogą odpowiadać nieoczywiste na pierwszy rzut oka czynniki" - zwraca uwagę dietetyk dr Małgorzata Desmond z University College London, współautorka badania.
Niekorzystne doświadczenia z dzieciństwa, definiowane są jako potencjalnie traumatyczne lub silnie stresujące wydarzenia w czasie dorastania. Do ACEs zalicza się: maltretowanie (np. przemoc fizyczna, emocjonalna, seksualna, zaniedbanie), dysfunkcje w najbliższej rodzinie (np. dorastanie w otoczeniu osób z zaburzeniami psychicznymi, uzależnionymi od alkoholu lub narkotyków) i negatywne czynniki społeczne (np. skrajne ubóstwo w rodzinie).
Analizy pokazują, że na świecie średnio ok. 25 proc. ludzi doświadczyło przynajmniej jednego ACEs, a ok. 15 proc. – co najmniej dwóch ACEs i więcej.
Polscy badacze z niedawno powołanego Laboratorium Badań nad Traumą na Wydziale Psychologii UW pod kierownictwem prof. Rzeszutka sprawdzali, jak jest w Polsce. Badanie wykonano na ogólnokrajowej próbie reprezentatywnej ponad 3,5 tys. Polaków. Okazało się, że poziom niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa jest u nas znacznie wyższy niż w innych krajach. "W naszym badaniu wyszło, że 53 proc. badanych doświadczyło przynajmniej jednego ACEs, a 36 proc. doświadczyło dwóch i więcej wydarzeń ACEs" - poinformował w rozmowie z PAP Marcin Rzeszutek.
W całej próbie najczęściej występowały dysfunkcje w rodzinie (przemoc fizyczna, alkohol lub narkotyki w rodzinie) (35 proc.), przemoc psychiczna (29 proc.) oraz zaniedbanie emocjonalne (28 proc.).
ACEs to czynnik ryzyka przy depresji, nadużywaniu substancji psychoaktywnych oraz zachowaniach samobójczych w dorosłości. Inne badania pokazały też już, że ACEs mogą stanowić też istotny czynnik ryzyka chorób takich, jak nowotwory, a nawet niosą ze sobą ryzyko przedwczesnej śmierci.
W ramach współpracy ze specjalistami nauk żywienia i dietetyki, dr hab. Joanną Kowalkowską z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego oraz dr Małgorzatą Desmond z University College London, naukowcy badali relacje między ACEs a jakością diety. Jakość diety oceniono za pomocą dwóch wskaźników: tzw. indeksu prozdrowotnej diety (Pro-Healthy-Diet-Index-Phdi) - uwzględniającego spożycie np. warzyw, owoców, ryb, potraw z nasion roślin strączkowych. A także indeksu niezdrowej diety (Non-Healthy-Diet-Index, nHDI) - uwzględniającego spożycie np. żywności typu fast food, potraw smażonych, słodyczy.
Wykazano, że niekorzystne doświadczenia z dzieciństwa były powiązane z niższym pHDI i wyższym nHDI, a także występowaniem otyłości wśród dorosłych Polaków.
"Duża liczba ACEs może prowadzić do trudności z regulacją i przetwarzaniem emocji, co w konsekwencji może istotnie wiązać się z jakością diety u dorosłych" - tłumaczył Rzeszutek.
Jak dodał, już z dotychczasowych badań było wiadomo, że przemoc fizyczna i emocjonalna w dzieciństwie osłabia mechanizmy kontroli impulsów oraz zaburza mechanizmy regulacji emocji, co jest połączone z ryzykiem różnych zaburzeń psychicznych. Dysregulacja emocjonalna prowadzić może też do objadania się emocjonalnego i jedzenia napadowego, a tym samym do rozwoju otyłości.
Dodatkowo długotrwały stres związany z ACEs może mieć negatywny wpływ na rozwój mózgu. Okazuje się, że ACEs są związane ze zmianami w układach nerwowym, hormonalnym i odpornościowym.
Możliwą konsekwencją ACEs jest także zaburzenie po stresie traumatycznym (PTSD) lub tzw. złożone zaburzenie po stresie traumatycznym (complex-PTSD), które powstaje w wyniku długotrwałego kontaktu z czynnikami traumatyzującymi. Z wcześniejszych badań profesora UW Marcina Rzeszutka wynika, że PTSD dotyka 19 proc. dorosłych Polaków. W nowych badaniach wyszło, że aż 11 proc. Polaków cierpi na complex-PTSD.
"Od dawna wiadomo, że alkohol, papierosy i używki są czynnikami ryzyka wielu chorób. To jednak niezwykłe, że również niekorzystne doświadczenia dziecka mogą wiązać się ze zdrowiem somatycznym tej osoby w dorosłości. A my jak na talerzu pokazujemy tu możliwe wyjaśnienie: wskazujemy, że dorośli, którzy w młodości mieli do czynienia z wydarzeniami traumatyzującymi – mogą przez to mieć dziś gorszą jakość diety. Pamiętajmy zaś, że zła dieta zwiększa ryzyko bardzo wielu chorób" - komentuje dr Desmond. (PAP)
Ludwika Tomala
lt/ zan/ amac/ ep/
